Kullanıcı:Vieux loup
Vikipedi, özgür ansiklopedi
[değiştir] Buz pateninde jumplar
Artistik Buz Pateni'nde 6 adet jump (okunuşu camp, atlama ya da sıçrama) vardır. Bunlar axel, lutz, flip, ritberger, salchow ve toeloop'tur. Bu jumplar, birli (single), ikili (double) ve üçlü (triple) olarak yapılır. Örneğin, birli lutz, sporcunun havada bir tur dönerek yaptığı lutz'dur. İkili lutz'da iki, üçlü lutz'da havada üç tur dönülür. Axel'ın değişik bir özelliği vardır. Diğer beş jumpdan farklı olarak, birli axel'da sporcu havada 1,5, ikili axel'da 2,5 ve üçlü axel'da 3,5 tur dönmek zorundadır. Bu nedenle, axel en zor jump olarak kabul edilir ve puanı diğer jumplara göre daha yüksektir.
Günümüzde artık dörtlü jumplar çok sık yapılmaya başlanmıştır. Bu jumplar tek başına yapıldığı gibi dörtlü-üçlü olarak da kombine halde yapılmaktadır. Örnek vermek gerekirse, Avrupa, Dünya, ve Dört Kıta Şampiyonaları ile ISU Grand Prix yarışmaları gibi dünyanın en önemli yarışmalarında artık dörtlü jumplar sıklıkla ve hatasız olarak yapılmaktadır. Diğerlerine göre yapılması daha kolay olması açısından günümüzde genellikle dörtlü toeloop atılmaktadır. Dörtlü salchow da yapılmıştır. Yine kolay olması açısından dörtlü toeloop-üçlü toeloop kombinasyonu çok sık kullanılmaktadır.
Jumplar, Artistik Buz Pateni’nin en heyecan verici figürleridir. Sıçramak, havada dönmek ve güzel bir biçimde tekrar buza inerek kaymaya devam etmek, bu spora çok özel bir boyut katar. Jumplar, patencinin buzda ancak belli bir seviyeye gelmesinden sonra yapılması gereken hareketlerdir. Herhangi bir jumpın yapılması için dikkatle uygulanması gereken beş aşama vardır:
1. Hazırlık
2. Sıçrama
3. Havada uçuş ve dönme
4. İniş
5. Çıkış
Jump, bu beş aşamanın oluşturduğu bir bütündür. Bir jumpın iyi olması için, bu beş aşamanın ayrı ayrı iyi olması gerekir.
Hazırlık: Jumpın, önemli bir evresidir. Havaya sıçramadan önce, sporcunun kendisini jumpa hazırladığı aşamadır. Her jump için hazırlık evresi değişiktir. Ancak her jump için ortak olan noktalar, patencinin bedeninin dik durması, başının yukarı bakması, kollarını yana açmış olması ve kendine güvenmesidir. Hazırlık aşaması kötü olursa, çok büyük bir ihtimalle jump da kötü olur.
Sıçrama: Sıçrama, ayakların buzdan kesildiği andır. Her jumpın sıçrama aşaması farklı olur. Kimisi ileri doğru, kimisi de geriye doğrudur. Sıçramanın zamanlaması çok önemlidir. Sıçrama aşaması iyi kontrol edilmelidir. Beden, kollar, bacaklar ve kafa tam kontrol altında olmalı ve iyi bir sıçrama için bütün bunlar arasında iyi bir uyum bulunmalıdır. İyi bir sıçrama, jumpın iyi olmasını sağlar, çünkü jumpla ilgili sorunların birçoğu kötü sıçramadan kaynaklanır.
Uçuş ve dönme: Sıçramanın ardından havada uçuş ve dönme aşaması gelir. Jumpın türüne göre havada yarım turdan dört tura kadar dönülür. Tur sayısı arttıkça, havada daha hızlı dönmek gerekir. Her jump için havada dönüş pozisyonu hemen hemen aynıdır ama dönülmesi gereken tur sayısına göre sarfedilecek enerji farklı olur. Dönüş sırasında sürtünmeyi azaltmak ve böylece havada daha uzun süre kalabilmek için kollar ve bacaklar kapanarak bedene yapışır. Buza inmeden önce dönüş hareketi havada sona ermelidir yoksa daha sonra denge bozulur ve hatta sporcu yere düşebilir.
İniş: Zorluk derecesine bakılmaksızın her jumpın iniş evresi birbirine benzer. İniş sağlam aynı zamanda hafif ve yumuşak olmalıdır. Bütün inişler geriye doğru olur ve patenci açıkça görülür biçimde tek ayağının üzerine inmelidir. Serbest kalan ayağın iniş sırasında buza değmesi büyük bir hatadır. Buza iniş sırasında düşmemek de çok önemlidir. İyi bir sıçrama ve havada iyi bir dönüş, iyi bir iniş sağlar.
Çıkış: Bu, jumpın son evresidir. Buza indkten sonra mümkün olduğunca uzun bir süre kaymak, çıkışın kontrollü biçimde yapıldığını göstermek açısından önemlidir. Çıkış anında bedenin pozisyonu da önemlidir. İyi yapılan bir çıkış, kombine olarak yapılacak ikinci jumpın da daha kolay yapılmasını sağlar.
Jumplar genellikle, kendilerini tasarlayıp ilk kez yapan patencilerin adlarıyla anılırlar. Teknik ayrıntılara fazla girmeden özetlemek gerekirse, axel, salchow ve ritberger havaya sıçrayarak, lutz, flip ve toeloop da, serbest kalan ayağın buza vurularak güç alınmasıyla havaya sıçrayarak yapılan jumplardır.
Axel (Norveçli patenci Axel Paulsen'in adından gelir), Artistik Buz Pateni'nde ileri doğru sıçrayarak yapılan tek jumptır. Axel Paulsen, bugünkü bilinen haliyle birli axel’ı ilk kez 1882’de yapmıştır. Bazı otoriteler, axel'ı "Kral atlayışı" olarak da adlandırırlar. Bu spor dalının en güzel ve zor jumpı olarak kabul edilir. Zorluğu ve güzelliği, diğer beş jumpa göre havada yarım tur daha fazla dönülmesinden ileri gelir. Birli axel, buz patencileri için bir dönüm noktasıdır ve ancak diğer birli jumplar tam olarak yapıldıktan sonra denenmelidir. İkili jump kategorisinde kabul edilmesine rağmen ikili axel, aslında üçlü jump ailesinden sayılır. Üçlü axel da, havada 3,5 tur dönülmesi sebebiyle dörtlü jump olarak görülür ve yapılması en zor olan jumptır. Günümüzde özellikle erkek yarışmacılar, üçlü axel’dan sonra hemen üçlü toeloop yaparak daha etkileyici bir izlenim bırakmaya çalışırlar. Üçlü axel/üçlü toeloop kombine jumpı, özellikle erkek patenciler için çok önemlidir. İlk üçlü axel, 1978 Dünya Şampiyonasında Kanadalı patenci Vern Taylor tarafından yapılmıştır.
Lutz (Avusturyalı patenci Alois Lutz'un adından gelir), seyirciler tarafından anlaşılması en kolay jumptır. Alois Lutz, bu jumpı birli olarak ilk kez 1913’te yapmıştır. Uzun bir mesafe üzerinde geriye doğru kayıldıktan sonra yine geriye doğru sıçranarak yapılan bir jumptır. Patenci, sol ayak üzerinde geriye doğru kayarken sağ ayağını buza vurarak kuvvet alır ve havaya sıçrar. İlk üçlü lutz, 1962 Dünya Şampiyonasında Kanadalı Donald Jackson tarafından yapılmıştır.
Salchow (okunuşu salço ya da salko, İsveçli Ulrich Salchow'un adından gelir), axel ve lutz'a göre daha kolay olduğu kabul edilen bir jumptır. Günümüzde patenciler artık dörtlü salchow (havada dört tur dönme) yapabilmektedirler. Ulrics Salchow, birli salchow’yu ilk kez 1909’da yapmıştır. Amerikalı patenci Timothy Goebel, ilk dörtlü salchow'yu 1998 Dünya Gençler Şampiyonasında yapmıştır.
Lutz gibi vurmalı bir jump olan flip, ileri doğru kayarken patencinin birden geriye doğru dönmesi hemen sonra da geriye doğru ve lutz'a benzer biçimde sıçramasıyla yapılır. Bu nedenle, zaman zaman Lutz ile flip'in birbirine karıştırıldığı olur. Bazı otoriteler, yakın bir zamanda dörtlü flip'in yapılabileceğini düşünmektedirler. 1920’li yıllarda Amerikalı patenci Bruce Mapes tarafından işk kez yapıldığı düşünülmektedir.
Ritberger, (Alman patenci Werner Rittberger'in adından gelir), çok teknik ve göz kamaştırıcı bir hareket olarak bilinir. Geriye doğru sıçrayarak yapılır ve Artistik Buz Pateni'nde temel olarak kabul edilen jumplardan biridir. Sıçranılan ayağın üzerine iniş yapılan jumptır. Her jumpta zamanlama önemlidir ama ritbergerde zamanlamanın özel bir önemi vardır. Çok usta patenciler bile, arasıra da olsa, kötü zamanlama nedeniyle üçlü ritberger yerine ikili, hatta birli ritberger yapmak zorunda kalırlar. Werner Rittberger, birli ritberger’i ilk kez 1910 yılında yapmıştır. Bu jump, loop adıyla da bilinir. İlk üçlü ritberger, 1952 Olimpiyatlarında Amerikalı patenci Dick Button tarafından yapılmıştır.
Toeloop, yine geriye doğru ve serbest kalan ayağın buza vurulmasıyla güç alınarak yapılan bir jumptır. Genel kanıya göre, toeloop, Artistik Buz Pateni'nde yapılması en kolay olan jumptır. Diğer jumplarla kombine olarak yapılması nedeniyle önem kazanır. Toeloop, dörtlü olarak yapılan ilk jumptır ve ilk kez Kanadalı Kurt Browning tarafından 1988'de Budapeşte'de düzenlenen Dünya Şampiyonasında yapılmıştır. Günümüzde artık yüksek düzeyli ve önemli yarışmalarda mutlaka dörtlü olarak yapılmaktadır. Kanadalı Elvis Stojko, ilk dörtlü toeloop/ikili toeloop kombinasyonunu 1991 Dünya Şampiyonasında atmıştır.
Jumplar, tek başına yapıldığı gibi, hakemlerde ve seyircilerde daha etkili bir izlenim bırakmak ve daha yüksek puan almak için kombine olarak, yani art arda yapılırlar. Bir jump kombinasyonu, araya adım konulmadan yapılan iki jumptan oluşur. Örnek vermek gerekirse, üçlü axel’dan hemen sonra, ara vermeden, araya herhangi bir adım koymadan, üçlü toeloop yapılırsa, bu, üçlü axel/üçlü toeloop jump kombinasyonu olur.
Jump kombinasyonları hakemler üzerinde iyi bir etki yaratır ve sporcunun yüksek puan almasını sağlar. Kombine olarak yapılan jumplar, ayrıca figür patencisinin sağlam bir tekniğe sahip olduğunu gösterir. En etkili ve göze en hoş gelen jump kombinasyonları, dörtlü toeloop/üçlü toeloop, üçlü axel/üçlü toeloop ya da üçlü lutz/üçlü ritberger'dir. Daha genç patenciler, bu jump kombinasyonların ikili olanlarını yaparlar.
