Aplacaedje tîxhon

Èn årtike di Wikipedia.

L' aplacaedje tîxhon, e linwince do walon, c' est ene sôre d' aplacaedje di (å pus sovint) deus nos, la kel disterminant est metou po cmincî, eyet l' disterminé padrî, en on seu mot, u avou ene loyeure.

Ådvins 1 Vîs egzimpes d' aplacaedje tîxhon dins des cmons nos 1.1 aplacaedje di deus nos 1.2 aplacaedje addjectif + no 1.3 Aplacaedje no + viebe 1.4 Aplacaedje adviebe + viebe 2 Aplacaedje tîxhon dins des nos d' plaeces 2.1 Aplacaedje di deus nos 2.2 Aplacaedje addjectif + no 3 Les rapoirts inte li disterminant eyet l' disterminé. 4 Candjmints di scrijhaedje loyîs a l' aplacaedje tîxhon 5 Istwere et vicansté di l' aplacaedje tîxhon 5.1 Dierins nos d' plaece fwaits avou aplacaedje tîxhon 5.2 L' aplacaedje tîxhon dins les noûmots

[candjî] Vîs egzimpes d' aplacaedje tîxhon dins des cmons nos

[candjî] aplacaedje di deus nos

• Vîs cmons mots
  • cloke-poite (poite del veye avou des clokes)
  • mwinlevêye (levêye di mwin, mwin metowe so on tite po-z espaitchî del vinde)
  • pexhon-molén (molén avou ene adjinçnaedje po-z apicî les pexhons)
  • tchafor (for al tchåsse)
  • tchene-simince (simince di tchene)
  • wangne-corti (corti po wangnî ene sacwè, nén po mete des fleurs)
• Kimons nos kel prumî mot est "pî".
• Nos di des fleurs et des biesses:
  • gorea-moxhon (moxhon å gorea)
  • ôrimiele (miele d' ôr).
  • tchecawe (cawe di tchet)
• ôte nos:
  • arantoele (toele d' araegne), aréncrén (crén d' araegne),
  • fiesse-djoû (djoû d' fiesse)
  • scribanc (banc po scrire)

[candjî] aplacaedje addjectif + no

• vîs mots avou des addjectifs al cawete -ål:
  • tcheråvoye (tcheråle voye, voye boune assez po les tchårs î passer).
  • fenåmoes (fenål moes).
  • hierdåvoye (hierdåle voye, voye k' el hiede î pout passer).
• Nouvveye
• tinroxh (tinre oxh), cronzoxh (cron-z oxh)
• croufier (fier ki shonne crou, pask' i rlût)

[candjî] Aplacaedje no + viebe

• viermolou (molon des viers)

[candjî] Aplacaedje adviebe + viebe

• foû-waidyî
• foû-moenner
• si houte-diner

[candjî] Aplacaedje tîxhon dins des nos d' plaeces

[candjî] Aplacaedje di deus nos

Ene cåkêye di nos d' veyes, viyaedjes, hamteas et des ôtès plaeces sont fwaites a pårti di aplacaedje tîxhon di deus nos, li disterminé li no d' ene plaece (pré, tchamp, fa, pont) eyet l' disterminant, li no d' ene djin. Vocial sacwants egzimpes lijhîs a pårti do disterminé.

• A vey avou l' payizaedje:
  • mont: Briyåmont, Hodimont, Hozémont, Libråmont, Nådjimont
  • vå: Bournivå, Djenvå, Rebievå, Vietrivå, Virwinvå
• A vey avou des aiwes:
  • pré : Hamipré
  • han : Dôhan, Frôhan, Mårbuhan, Molhan
  • pont : Hinripont Tchårlupont, Watripont
  • fa, fwè: Biernåfa, Nargåfwè, Djerbêfwè, Baconfwè.
  • fontinne : Burneafontinne
  • ri : Mléri
  • wé: Morlanwé, Nodwé
• A vey avou les tchamps:
  • tchamp: Dotchamp, Francortchamp, Strintchamp
  • såt (sårt): Djesponsåt, Lodlinsåt, Nåbrissåt, Ricsinsåt
  • rou: Mårténrou
  • ster: Hodister, Pepinster, Timister.
• A vey avou les bwès :
  • bwès : Burnonbwès
  • hé : Ernonhé, Contranhé
  • håye : Bådrihåye
  • Bouxhi : Rolibouxhi (bouxhi Rolin).
• A vey avou les viyaedjes :
  • veye : Flipveye, Tnîveye, Rimiveye, Hassonveye, Tchonveye, Floravile
  • bork : Limbork, Casbork
  • coû : Remicoû, Viancoû
  • strêye : Feronstrêye
  • rowe : Gubiet-rowe, Tchénrowe
  • voye (toponimeye) : Halene-Voye (voye ås halenes), Hierdåvoye (voye do hierdåd).
  • molén : Ruwåmolén

[candjî] Aplacaedje addjectif + no

On n' les scrireut pus avou des loyeures, ca c' est li plaece normåle di l' addjectif e walon.

• Pitite Han, Grande Han, Moite Han.
• Setchvå, Belvå
• Laid Prandjloe
• Vî Djnape, Viye Veye
• Noere Fontinne
• Nouve Veye, Noûpré, Noû York, Les Noûponts

[candjî] Les rapoirts inte li disterminant eyet l' disterminé.

• Å pus sovint, l' aplacaedje tîxhon replaece :
  • li dvancete d' apårtinance « da » : Hinripont = pont da Hinri.
  • li dvancete « di » : tchecawe = cawe di tchet; Tchivådos = dos di tchvå.
• Mins i pout eto replaecî
  • li dvancete « po » : scribanc = banc po scrire.
  • li dvancete « e » : panea-cou = cou e panea.
  • li dvancete « avou » gorea-moxhon = moxhon avou on gorea.

[candjî] Candjmints di scrijhaedje loyîs a l' aplacaedje tîxhon

• Les longuès voyales då coron des ptits nos polèt divni coûtes: Rodjî => Rodjimont, Ådjî => Nådjimont
• Les halcrossès cossounes ni si scrijhèt pus. Robiet => Robieveye, Biernåd => Biernåfa.
• Les ptits nos avou -iet (e francès -ert) polnut piede u rtrover leu R: Sibièt / Sibert: Sbertchamp; Sbêmont. Djerbêfwè.
• Les halcrosse E ni si scrijhèt pus: pires-tchamp (tchamps ås pires) => Pirtchamp.
• On pout dveur ridobler li S: Nobrissåt, Gossåt.
• Li H di "hé" pout tchaire:
• I gn è pout aveur etroclaedje:
  • d' ene loyeure: en Ådjimont => Nådjimont.
  • d' ene divancete: so Hodimont => Sodimont.
• I gn è pout aveur ene ristitcheye voyale, si l' prumî mot a ene cossoune å coron:
  • ôr + miele => ôrimiele.
  • Tchåle + pont => Tchårlupont (avou rispitaedje do R do bodje).

[candjî] Istwere et vicansté di l' aplacaedje tîxhon

[candjî] Dierins nos d' plaece fwaits avou aplacaedje tîxhon

Tote li moyinådje, les nos d' plaeces estént adjinçnés inla. Les dierins k' ont shuvou cisse rîle la:

• Casbour (1757).
• Virwinvå (1977).

[candjî] L' aplacaedje tîxhon dins les noûmots

Les rfondeus - et eto des ôtes waloneus - ont sayî di raskepyî sacwants noûmots so l' tcherpinte di l' aplacaedje tîxhon. C' est todi des aplacaedjes wice kel disterminant est on mot d' ene seule sillabe.

• no + no : peupe-sipata (sipataedje d' on peupe), pî-note (note metowe e pî d' ene pådje), Daegntoele (toele del Daegn), ôlpesse (pesse a cåze di l' ôle).
• addjectif + no : noûmot (noû mot).
• no + viebe: cirnaivyî (naivyî e cir).