L' ome ki n' dimandéve rén (roman)
Èn årtike di Wikipedia.
L' ome ki n' dimandéve rén (L'ome qui n' dimandéve rin), c' est on roman policî, sicrît a môde di comedeye pa Emile Sullon, et k' a vudî e 2002 ås eplaidreyes Dricot a Lidje, po l' anêye Simenon. C' est onk des deus prumîs romans policîs, e walon, avou On byin bråve ome da Chantal Denis k' a rexhou l' minme anêye. "L' ome ki n' dimandéve rén" a stî publiyî avou, a l' evier, li ratournaedje e francès, al libe, da Robert Ruwette.
Ådvins |
[candjî] Rascourti
L' ome ki n' dimandéve rén, c' est Djåke Mamé. C' est èn ôrfulin k' a stî aclevé pa des beguenes tins del guere di 1940-1945 et il atouma k' i n' a måy avou des papîs. Disk' å djoû ki deus adjints d' police li vont ramasser pask' i rshonne come deus gotes d' aiwe a on bandey k' on-z a cossemé si poirtrait-robot. C' est l' comissaire Laroche k' a pexhî l' oujhea (si on pout dire). Mins, e profitant d' on comelaedje des ôres å comissariat, Djåke Mamé schipe evoye - pa l' ouxh d' intrêye - tot djhant, håynetmint: "dji n' a nén k' ça a fé la, mi."
Mins tot rotant po-z aler ovrer (do djårdinî) amon ene pratike, la k' i tchait so ene crapåde ki s' tapéve e Mouze. I plonke et schape li glawene. Mins li tins di s' raveur (lu, Djåke), vo l' cial (leye, li djonnete) zouptêye evoye, et c' est co l' Djåke Mamé - co trop dshoflé po poleur dire "pan" -, k' on emoenna ås Urdjinces al Citadele.
Mins a l' ospitå, gn a onk des policîs di lanawaire ki va rcweri s' mame k' a stî passer des egzamins. I ricnoxha l' Djåke, dabôrd. Et après co tote ene paskeye, vo l' rila avou des pôcetes. Mins i s' rischape co et, ci côp cial, Laroche nel ritrovrè nén dvant lontins.
Si vos lijhoz l' live, vos såroz pocwè li Djåke Mamé rshonnéve å poirtrait-robot. Vos såroz co ki s' vraiy no, c' esteut Djihan-Batisse Lagaesse. Mins sabaye s' el comissaire Laroche rimetrè l' mwin sor lu ?
[candjî] Plaçaedje di l' istwere dins l' tins et dins li spåce
Li spoûle si passe a Lidje. Li feme ki s' neye, est dins l' Derivåcion. Et l' costume da Djåke Mamé si trove e brebådes dins l' Canå Albert. Djåke Mamé si rtrove å siervice des "strapants cas" el clinike del Citadele.
L' istwere si passe a pô près cwand elle a stî scrîte, inte 1995 et 2000. Djåke Mamé a vnou å monde e 1940, et l' ôrfulinat la k' a crexhou catchént des efants djwifs. (Eto, c' est li ptit oujhea da Djåke Mamé k' on-z a mostré cwand les controleus almands î ont-st avoré, on djoû).
Djåke Mamé a don 55-60 ans. Il a co del foice assez po-z aler rapexhî ene feme ki s' neye mins après, i puptêye come on vî tchvå. Å comissariat, i rescontere èn abagant tchetchene, tchessî di s' payis dandjreus el guere di Tchetcheneye (1997).
On curé a stî touwé a l' orfulinat après kel Djåke mamé, k' î fjheut åcolete, a yeu cwité. Did la, li comissaire Laroche va pinser k' c' est l' ancyin åcolete k' a touwé l' priyesse pask' el margougnive. C' est des cayets (sins djeu d' mot) k' on tuzéve bråmint di ç' tins la cwand on-z a yeu ramassé Dutroux e 1996.
[candjî] Corwaitaedje tecnike
[candjî] Li langue di "l' ome ki n' dimandéve rén"
C' est do walon foirt åjhey a lire, sins waire di målåjheys mots, po on Lidjwès, do moens. Sacwants beas mots:
- Kî çk' åreut polou dire k' i n' aveut nole parintêye inte Djåke Mamé et l' rékem e kession.
- glot:
[candjî] Li lingaedje des persounaedjes
L' oteur tént conte des uzaedjes des lingaedjes a Lidje e 1995. Les policîs fwaiynut leus inketes e francès mins djåzèt walon inte di zels. Li doctoresse walafrikinne (ene noere, dabôrd) kinoxhe li tchanson "Mareye Clape-shabot, dazår d' aveur fwait l' sint Torea cwand elle esteut studiante.
[candjî] Tuzaedjes sol walon
Emile Sullon mostere co on côp k' il a ene boune kinoxhance des piceures des deus langues. Metans ses refleccions po mostrer l' diferince avou l' francès avoir du flair ki vout dire po on policî: sinte la wice k' i fåt moenner l' inkete. Aveur del flaire e walon vôreut dire flairer, oder mwais, cwè !
Al fén, li mwaisse-indice ki va permete di rtrover Djåke Mamé, c' est ene ratourneure k' i dit tofer:
- Ni m' fijhoz nén pixhî del confiteure !
[candjî] Tecnikes di racontaedje
Dins s' racontaedje, li scrijheu s' adresse cobén ås lijheus.
- "Vos m' alez dire ki dji cåze po n' rén dire"
I fwait eto del sociolodjeye comparêye, e mostrant l' diferince inte deus ome ki n' dimandént rén: Diyodjinne ki dmoréve dins on tonea do tins des vîs Greks, et ki pleut atôtchî on rwè, et Djåke Mamé, ki s' a dvou fé crexhe li båbe po poleur viker e påye.
Po mostrer kî çki djåze, li cåzeu est sovint metou padrî l' djåzaedje, inte åtchetes:
- Vos m' prindoz po ene biesse? (derit i l' comissaire).
[candjî] Manaedjmint do suspinse
Les moumints d' suspinse ni durèt nén lontins. L' istwere avance raddimint . Tolminme ci n' est k' dins les dierinnès pådjes k' on sait cwè so l'ome do poirtrait-robot.
Eto, al fén, on n' sårè måy si l' curé k' a stî touwé e 1952 aveut margougnî Djåke Mamé. Cwand l' comissaire lyi dmande pocwè k' i n' a pus volou fé l' åcolete, sacwants moes pus timpe, noste ero respond:
- Paski dj' end aveu plin l' cou !
On pout comprind come on vout !
