Motî:mônî
Èn årtike di Wikipedia.
mônî, mônresse [o.f.n.]
1. mwaisse d' on molén ås grins. F. meunier, -ère. Nos avans stî moenner nosse blé å mônî. Mônî, dwarmoz ? gn a l' molén, vosse molén ki toûne trop roed (tchanson d' efant). Cwate mônîs si pårtaedjént l' cliyintele a Witri: les deus mônîs d' Vlaiveye, el grand et l' pitit, li mônî d' å Tchinne et l' ci d' Djalifè (V. Enclin). Mônî, dj' inméve bén; mins ci n' esteut nén si haitî k' ça, paret; c' est les brontches, don, ki sofrixhèt (ramexhné pa J. Adam). Låvå sol soû, plinne di farene, Come ene andje esconte do solea Li djonne mônresse waite sol pazea Ene ombrire d' aiyes (G. Smal). Et l' mônî do Grand Bî ki rmeteut dipus d' grus ki d' farene, dji l' leye po cfessî l' semdi: a lu tot seu, i lyi fårè bén l' matinêye (A. Daudet, rat. pa L. Baijot). >> tcherete di mônî: tcherete des mônîs k' alént cweri et remoenner les mônêyes ås djins. >> esse blanc come on mônî: aveur des blancs tchveas. >> Il a tchai el farene ey i s' croet mônî: i vént fok di cmincî a-z aprinde on mestî, et i vs è vout ddja rmostrer. F. prétentieux. >> neyî l' mônî: mete ditrop d' aiwe dins l' farene cwand k' on fwait do pwin. rl a: mete Sint Pire°, Sinte Mareye el mwaiye°.
2. (pa stindaedje) onk ki frawtene so l' ovraedje, les martchandijhes, come les mônîs (ki n' rindént nén tote li farene des mônêyes), et k' a don bråmint des petchîs a cfessî. >> li djoû des mônîs u: Påke des mônîs: Clôse° Påke (dierin djoû k' ont pout fé ses påkes, ca les mônîs avént l' no di ratinde el dierinne broke po s' aler cfessî). >> fé ses påkes° avou les mônîs. >> D' eveke, i s' a fwait mônî: c' esteut on sint, et ça a divnou on hapeu.
3. grumiote di farene dimorêye dins l' pwin. F. grumeau.
4. no metou a totès sôres di blantchåtès biesses: a) li tchvene (blanc so s' tiesse et so s' cawe). F. chevesne. b) ene sôre di påwion d' nute a blankès aiyes. c) li måye di baloujhe avou des blantchåtès aiyretes. F. hanneton. d) li fonnet (Vespa crabo). F. frelon. e) li djaene hosse-cou (Motacilla flava). f) ene blanke sôre di pû (Pediculus vestimenti). g) ene sôre di blanke caracole (Helix aspersa). h) ene sôre di gris live.
5. no metou a des biesses ki vikèt dins l' farene come li molon d' farene (Tenebrio molitor).
Disfondowes: mônî, moûnî, mounî, mon.nî, monî, mônnî, mongnî, mon.nén; moûn'resse, mon.n'resse, mônnresse, mônîre.
Etimolodjeye: latén "molinarius" (minme sinse).
| mônêye [f.n.] çou k' on moenne å molén, u k' on ndè ramoenne. F. mouture.
| mônreye [f.n.] cwårtî d' l' economeye a vey avou l' molaedje des dinrêyes. F. meunerie.
| mônrece [addj.]
1. k' a a vey avou l' mônreye. F. meunier.
2. (mot d' coujhnî) cûte avou del farene dissu, tot djåzant d' trûte, di sole, evnd. Vos m' sievroz ene trûte mônrece, s' i vs plait. F. meunière.
