Oriki Sooko

From Wikipedia

Oriki Sooko

ÀGBÉYÈWÒ ALÁWÒMÓ LÍTÍRÉSÒ FÚN ORÍKÌ ÀWON SÒÓKÒ NÍ ILÈ IFÈ

SÀLÁMÌ Ejítóyòsí Oláyemí

A THESIS SUBMITTED IN PARTIAL FULFILMENT OF THE REQUIREMENT FOR THE DEGREE OF MASTER OF ARTS, DEPARTMENT OF AFRICAN LANGUAGES AND LITERATURES, OBÁFÉMI AWÓLÓWÒ UNIVERSITY, ILÉ-IFÈ. 2007

Contents 1 ÀSAMÒ 2 ABSTRACT 3 ÌFÁÁRÀ 4 Èrèdí Isé 5 Èròngbà Isé 6 Ònà Ìgbàsèwádìí 7 Ibi tí agbára isé yìí mo 8 Tíórì Àmúlò

[edit] ÀSAMÒ

Isé yìí se àgbéyèwò oríkì Sòókò, ó sì se àtúpalè ìlò-èdè inú oríkì náà. Èrèdí èyí ni láti se àlàyé kíkún nípa oyè Sòókò àti àwon àsà tí ó rò mó on ní ilè Ifè.

Ònà tí a gbà se ìwádìí yìí ni pé a gba ohùn enu àwon ìjòyè méta, àwon akígbe oba méta, Sòókò mérin láti ìdílé oba kòòkan ní Ilé-Ifè pèlú Sòókò ní Òkè-Igbó, Ìfétèdó, Ìpetumodù, Edúnàbòn àti Ifèwàrà. A se àdàko àti ìtúpalè àwon ìfòrò-wáni-lénu-wò àti oríkì tí a gbà nípa lílo tíórì ìbára-eni-gbé-pò àti tíórì ìfìwádìí-sòtumò èrò okàn, a se àmúlò àwon isé tó wà nílè lórí lítírésò àtenudénu Yorùbá pàápàá jù lo oríkì.

Isé yìí fi hàn pé oríkì Sòókò jé èrí tí ó kún ojú òsùwòn fún ìtenumó àwon àwòmò omo oba lókùnrin àti lóbìnrin ní ilè Ifè. Oríkì náà jé kí a mo pàtàkì ipò Sòókò gégé bí asojú àwon omo oba lókùnrin àti lóbìnrin nínú ètò ìsèlú ilè Ifè. Ènìyàn kò lè je Oòni (Oba Ifè) láìje oyè Sòókò tí í se òkan lára àwon ìgbésè tí a fi n je Oòni, sùgbón àwon Sòókò ní ìlú mìíràn yàtò sí Ilé-Ifè kò létòó láti je oba ìlú tí wón wà. Àkóónú oríkì náà se àfihàn agbára oògùn Sòókò, isé won gégé bí àgbè, afopo, alágbède, ode, jagunjagun, onísòwò àti èèwò won. Ní àfikún, ó jé kí á mò nípa àwon Sòókò gégé bí eni tí ó n soore, eni tí ó lawó, oníwà rere sí àlejò, arewà, olórò, onínú-fùfù, olórí-kunkun àti òfalè. Sòókò fara mó òfin ‘bádìye dàmí lóògùn nù, ma fó o léyìn’ tàbí òfin ‘oró tí ó dá mi ni mo dá o’. Oríkì won yìí ní àwon orin tí wón n ko mó on èyí tí ó dúró gégé bí ìsíde tàbí ìkádìí oríkì náà. Àdúrà wà nínú oríkì náà fún Sòókò tí à n kì. Èèwò ni fún Sòókò láti ko ilà ojú tàbí láti je olú ehè. Ìyàwó Sòókò tó sèsè bí omo kò gbódò je epo pupa tàbí iyò fún ojó méjo. Òpòlopò àwon odún ìbílè ìran Sòókò ló je mó ìrántí àwon ènìyàn tí a so di òrìsà nípa ohun ribiribi tí wón ti gbé se ní ìgbà ayé won. Onà èdè tí ó hànde jù nínú oríkì Sòókò ni àwítúnwí, àwítúnwí kónsónàntì àti fáwélì, ìfohùngbohùn, ìyánròfééré, àfiwé tààrà, àfiwé elélòó, ìsohundèèyàn àti ìbádógba. Isé yìí wá gbà pé oríkì Sòókò se pàtàkì nípa pé ó se àfihàn òpòlopò ohun tó je mó ètò ìsèlú, àsà àti ìse ní ilè Ifè.

Name of Supervisor: Dr. (Mrs) J. O. Sheba

Number of Pages: xvi, 217

[edit] ABSTRACT

The study appraised Sòókò’s praise poetry (oríkì) and analysed the stylistic devices used in the poetry. This was with a view to elucidating the chieftaincy title of Sòókò and the traditions associated with it in Ifè land.

The research methodology employed included oral interview with three traditional chiefs, three palace singers, four selected Sòókò in each of the four ruling houses in Ilé-Ifè and two Sòókò from each of the other towns concerned; that is, Òkè-Igbó, Ifètèdó, Ìpetumodù, Edúnàbòn and Ifèwàrà. The data collected were transcribed and analysed, using sociological and hermeneutical theories of literature. Critical works on Yorùbá oral literature, especially oríkì were consulted.

The result showed that Sòókò’s praise poetry was rich in the affirmation of attributes of princes and princesses in Ifè land. The poetry revealed the important position of Sòókò as the representatives of princes and princesses in the political administration of Ifè land. Nobody could be crowned Oòni (the Ifè king) without first undergoing the installation rites of a Sòókò. However, Sòókò in towns other than Ilé-Ifè had no right to kingship. The content of the poetry also revealed the spiritual prowess of Sòókò; their occupations as farmers, palm oil producers, blacksmiths, hunters, warriors, traders, and their taboos. In addition, it highlighted Sòókò’s benevolence, generosity, hospitableness, grandeur, opulence, aggressiveness, stubbornness and concupiscence. Sòókò kept the law of reciprocity, or, of an eye-for-an-eye. Their praise poetry was accompanied by songs, which could serve as a prologue and as an epilogue to the performance of the poetry. The song could contain prayers for the particular Sòókò being eulogized. It was taboo for Sòókò to bear facial marks or eat a type of mushroom called ehè. Wives of Sòókò who had just given birth must not eat palm-oil and salt for eight days, most of the traditional festivals in Sòókò families had to do with deities and were performed in remembrance of heroic ancestors. Prominent among the stylistic devices used in Sòókò’s panegyric poetry were repetition, alliteration and assonance, tonal counterpoint, allusion, simile, metaphor, personification and parallelism.

The study concluded that Sòókò’s praise poetry was very important in that it revealed a great deal about political administration and cultural practices in Ife land.

Name of Supervisor: Dr. (Mrs) J. O. Sheba

Number of Pages: xvi, 217

[edit] ÌFÁÁRÀ

Oríkì Sòókò ni a fé se àtúpalè tó jinlè lé lórí nínú àpilekò yìí. Tí kò bá ní ìdí, obìnrin kì í jé Kúmólú. Ìdí abájo tí mo fi yan orí òrò yìí ni wí pé mo se àkíyèsí pé tí àlejò kan bá wo Ilé-Ifè tàbí òkan lára àwon ilú tó wà lórí ilè Ifè lónìí, esèkesè ni yóò máa gbó tí àwon ará ìlú tàbí àwon àlejò mìíràn pàápàá yóò ma dárúko Sòókò níwá àti léyìn. Dídárúko Sòókò yìí lè jé nípa kíkí won tàbí kíkì wón tàbí fifi orúko tàbí oríkì yìí dá àpárá pé “Nlé o Sòókò”. Èyí yòó fé kí irú àlejò béè fé topinpin ìdí tí Sòókò yìí fi gbayì béè.

A lè rí Sòókò gége bí èdá kan béè si ni a tún le rí i gégé bí oyè tí ènìyàn ń je tàbí kí a rí i gégé bí oríkì tí a fi ń ki ènìyàn. Wonúwòde ni oríkì Sòókò ní ilè Ifè. Àwon oríkì kan wà tó pa gbogbo Sòókò ilè Ifè po, àwon oríkì kan sì wà tó jé pé enu àwon agboolé tí ó wà ní ìdílé oba kan náà ni a lè fi wón kì. Àwon kan gbà pé òkan soso ni oríkì Sòókò ní ilè Ifè. Eyí rí béè nítórí pé abé agbòòrùn kan náà tí í se omo oba ni wón wà. Ìdí mìíràn tí a tún fi lè gbà pé òkan náà ni wón ni àlàyé tí a se pé oríkì kan wà tó pa gbogbo won pò

Oko kì í jé ti baba tomo kó má ni ààlà, ìyàtò díè díè wà nínú àwon oríkì Sòókò wònyí. Èyí ni pé tí a bá ń ki oríkì náà bò, tí ó bá dé ààyè kan oríkì náà yóò máa yà sí ti agboolé kòòkan. Ohun tó fi ìdí èyí múlè ni ìyàtò tó wà nínú orúko agboolé tí a ń pe Sòókò kòòkan mó.

Òpòlopò isé ni àwon ènìyàn ti se lórí oríkì ní ilè Yorùbá. Irú àwon isé béè ni; Odùbítàn (1961), Adétóyèse (1963), Atiládé (1963), Babalolá (1967), Barber (1979), Adéoyè (1982), Akínyemí (1991), Àjàyí (1995), Ológunlékòó (1998). A wá rí i pé àwon isé lórí oríkì wònyí dá lórí Yorùbá Òyó àti Èkìtì, èyí tí ó túmò sí pé kò sí isé lórí oríkì Sòókò ní ilè Ifè. Ohun tí a lérò pé ó lè fa èyí ni pé èyà Yorùbá Òyò àti Èkìtì pò ju èyà Ifè lo. Èyí tí o sì lè mú kí àwon òmòràn má tètè ko ibi ara sí i. Ibi tí a sì lérò pé won kò ko ibi ara sí yìí ni àpilèko yìí fé gbé yèwò.

Ohun àrídájú wa ni pé gbogbo àgbáyé ni a ti mò pé àwùjo máa ń yí padà. Bí àwùjo se ń yi ni lítírésò rè ń bá a yí tí ó sì ń gbé ohun gbogbo nípa àwùjo náà sita fún aráyé rí. Ìdí nìyí tí isé yìí tóka sí ìgbé ayé àwon Sòókò ní ilè Ifè láyé àtijó àti láyé òde-òní gégé bó se hàn nínú oríkì won. Ó tóka sí Sòókò láàrin àwon ènìyàn rè gégé bí ìpìlè ìtàn àti ètò ìsèlú Ilé-Ifè.

[edit] Èrèdí Isé

Àkíyèsí wa nípa Sòókò gégé bí asojú àwon omo oba lókùnrin àti lóbìnrin, tí oríkì won sì hànde ní ilè Ifè, ló mú kí a fé láti se àtúpalè oríkì won ní kíkún.

Nípa àtúpalè oríkì yìí, a lérò pé a ó ní ìmò tó jinlè nípa ipò àti ojúse àwon Sòókò ní ilè Ifè. Bákan náà ni a ó ní ìmò tó gbòòrò nípa ohun gbogbo tó rò mó àwon Sòókò ní ilè Ifè gégé bí oríkì won se fi han.

[edit] Èròngbà Isé

Èròngbà wa ni láti tan ìmólè sí ohun tí Sòókò jé ní ilè Ifè, láti se àkójopò oríkì rè. Ìwádìí yìí yóò topinpin ohun tó bí Sòókò ní Ilé-Ifè àti pàtàkì rè nínú ètò ìsèlú àti ètò oba jíje ní Ilé-Ifè

Ìwádìí yìí jé kí a mo ìjora àti àwon àwòmó apààlà nínú oyè àti oríkì Sòókò ní Ilé-Ifè àti àwon ìlú mìíràn tí Sòókò wà ní ilè Ifè.

A gbìyànjú láti se àtúpalè àkóónú oríkì náà àti ìlò èdè inú rè.

Àbáyorí isé yìí jé àfikún isé ìwádìí lórí oríkì orílè ilè Yorùbá, ó sì tún jé kí a mò dájú pé a lè fi oríkì wádìí ipò, ìrísí, ìhùwàsí, isé, èèwò, odún àti orin àwon Sòókò ní ilè-Ifè

[edit] Ònà Ìgbàsèwádìí

Ogbón ìsèwádìí yìí pin sí ònà méta. Ònà kìíní dá lé àwon ìgbésè tí a fi kó àwon oríkì Sòókò àti àwon ohun mìíràn tí ó je mó isé yìí jo. Ònà kejì je mó ogbón tí a fi ko àwon oríkì tí a gbà sílè. Ònà keta si je mo àwon àkoólè tí a kà láti mú kí isé náà kése járí.

Ìgbésè méjì ni a lò láti kó àwon oríkì Sòókò àti àwon ohun mìíràn tí ó je mó isé yìí jo. Àkókó ni pé a se àwárí àwon abénà-ìmò mérìndínlógbòn. Lára àwon abénà-ìmò náà ni àwon ìjòyè láàfin, àwon akéwì, àwon ìsòrò ìbo àti díè lára àwon Sòókò àwon ìdílé tí a lò. Àwon abénà-ìmò tí a lò yìí jé ti Ilé-Ifè àti àwon ìlú mìíràn ní ilè Ifè tí isé yìí je mó. Àwon ìlú náà ni Òkè-Igbó, Ìfétèdó, Ìpetumodù, Edúnàbòn àti Ifèwàrà. Ìgbésè kejì ni a ti gba oríkì àwon Sòókò pèlú àwon ohun mìíràn tí ó je mo isé yìí latí enu àwon abénà-ìmò sí orí fónrán tí a sì se àdàko rè sí inú ìwé.

Ní ònà kejì, a ko oríkì Sòókò ìdílé kòòkan ní Ilé-Ifè àti oríkì Sòókò àwon ìlú mìíràn ní ilè Ifè sí abé ìsòrí òtòòtò kí ó lè rorùn fún wa láti se àfiwé won. Àwon ìdílé Sòókò ní Ilé-Ifè tí a ko oríkì won náà ni Ògboòrú, Láfogído, Gíèsí àti Osìnkólá, a sì ko ti àwon ìlú tí ó kù náà.

Ònà keta je mó lílo sí ilé-ìkàwé láti ka òkan-ò-jòkan ìwé tí ó lè ràn wá lówó fún àtúpalè isé náà.

[edit] Ibi tí agbára isé yìí mo

Àgbéyèwò aláwòmó-lítírésò fún oríkì àwon Sòókò ní ilè Ifè ni isé yìí dá lé, pàtàkì sì ni oríkì jé nínú lítírésò alohùn Yorùbá. Fún ìdí èyí, isé yìí kò kojá oríkì àwon Sòókò ní ilè Ifè. Àwon ìlú tí a ń tóka sí náà ni Ilé-Ifè, Òkè-Igbó, Ìfétèdó, Ìpetumodù, Edúnàbòn àti Ifèwàrà. Bí ó tilè jé pé Ìpetumodù àti Edúnàbòn jé èyà Yorùbá Òyó, a o se àlàyé bí Sòókò se dé àwon ìlú náà nígbà tí a bá ń se àlàyé nípa bí Sòókò se dé àwon ìlú ní ilè Ifè.

Gégé bí ìgbàgbó àwon Sòókò pé Ilé-Ifè ni oyè náà ti dé àwon ìlú tí won wà àti pé nínú ètò ìsèlú Ilé-Ifè ni wón ti se pàtàkì, kò ní pon dandan láti se àlàyé ètò ìsèlú àwon ìlú mìíran tí Sòókò wà, sùgbón a se àlàyé ètò ìsèlú Ilé-Ifè tí wón ti se pàtàkì.

[edit] Tíórì Àmúlò

Tíórì ni ogbón tàbí ònà tí a fi ń se àlàyé nnkan tàbí tí a fi ń se nnkan. Èwè, a tún lè pe tíórì ní òye tàbí ìlànà kan gbòógì tí a ń tè lé láti fi se ohun kan tàbí láti fi yiiri nnkan.

Léyìn tí a se àyèwò isé yìí, a rí i pé ó je mó àwùjo kan, ó sì je mó kí a lo máa topinpin àwon nnkan tàbí ònà tí ó je mó àkóónú oríkì náà. Nígbà tí àwon ènìyàn bá wà ní àwùjo kan, dandan ni kí won sùwàdà. Ìsùwàdà won yìí ni yóò mú ìlosíwájú bá àwon ènìyàn àwùjo náà lápapò. Èso àwùjo ni oríkì jé. Ó tún je mó kí ènìyàn ní ìmò èdè tí a fi so àsoyé nípa àsà àwùjo náà. Eyí ni ó mú wa pinnu láti lo tíórì ìbára-eni-gbé-pò àti tíórì ìfìwádìí-sòtumò èrò okàn láti se àtúpalè oríkì Sòókò ní ilè Ifè.