Le Landeron
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
| Wappe | |
|---|---|
 |
|
| Basisdate | |
| Kanton: | Neueburg |
| Bezirk: | Neueburg |
| BFS-Nr.: | 6455 |
| PLZ: | 2525 |
| Koordinate: | 47° 3' n. Br. 7° 4' ö. L. |
| Höchi: | 434 m ü. M. |
| Flächi: | 10.31 km² |
| Iwohner: | 4333 (31. Dezember 2004) |
| Websyte: | www.landeron.ch |
| Charte | |
 |
|
Le Landeron (dt. Landere) isch es historischs Stedtli im Bezirk Neueburg im Kanton Neueburg i de Schwiiz.
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Wappe
oberi Helfti: drüteilt i Gold und i de Mitti drü silbrigi Sparre uf rotem Grund; us em vorrepublikanische Staatswappen vo Neueburg; underi Helfti: zwei silbrigi Fisch uf blauem Grund; Bezug zu de Wirtschaft
[ändere] Geographie
Le Landeron (uf tüütsch au Landere) isch am Jurasüdfuess, am Ufer vom Zihlkanal und vom Bielersee. D Altstadt isch im früener sumpfige Seeland zwüsched d Ärm vo de Zihl vo gmäandriert hät uf ere sandige Insle (einem rundem sandächten Boden [sur des Landes rondes] zitiert nach Schweitzerisches Lexicon vom Hans Jakob Leu) pout worde. Vilicht chunt de Name vom Stedtli vo deet.
Flechi 1031 ha Wald 44% Landwirtschaft 41% überbout 13% unproduktiv 1% (OFS 1997)
[ändere] Bevölkerig
[ändere] Sprache
Amts- und Verkehrsprache: Französisch
Le Landeron isch diräkt a de Sprachgränze, won dur d Zihl gaat.
[ändere] Religione - Konfessione
1980 1990 2000
Protestante 50% 45% 39%
Katholike 41% 39% 35%
Anderi 2% 3% 5%
Keini 7% 13% 21%
[ändere] Härkumft
1784 1900 1950 1980 1990 2000
Bevölkerig 685 1423 1724 3287 3899 4227
Schwiizer 1344 1662 2853 3316 3560*
in % 94 96 87 85 84
Usländer 79 62 434 583 667
i % 6 4 13 15 16
- inkl. 286 Naturalisierti und 466 Doppelbürger
Quälle: 1784: DHBS IV 440, übrigi: BFS
[ändere] Altersstruktur
1980 1990 2000
0-19 935 28% 978 25% 1048 25%
20-39 1094 33% 1249 32% 1166 28%
40-64 850 26% 1199 31% 1442 34%
65- 408 12% 473 12% 571 14%
total 3287 3899 4227
[ändere] Regierig
[ändere] Legislative
41 Mitglider: 7 (7) Radikali; 9 (10) Liberali-PPN; 14 (10) Sozialiste; 11 (14) Canette (Bierbüchsepartei); Zahle 2004 (2000)
[ändere] Exekutive
Dominique Turberg, Präs. (Sozialist) Jakob Willy, Vizepräs. (Radikal) Olivier Perrot, Sekr. (Canette) Annabelle Meyrat, Vizesekr. (Liberal-PPN) Anne Lise Juan, (Sozialist) Wahle vom 6. Juni 2004
[ändere] Wirtschaft
Landere isch e traditionsrichi Wiingmeind. D Räbbärge sind a de Hänge gäge de Bielersee und gäge s Dörfli Combes. Die bekantiste Räbgüeter wärded sit Jaarhunderte vo de Familie Frochaux, Ruedin und vom Bürgerspital Solothurn (vigne de l'Hôptal de Soleure) betribe. Ursprünglich händs au als Fischer Gäld verdienet, hüt als Gmüespuure.
[ändere] Tourismus
De Främdevercheer isch fürs Stedtli wichtig. Ussert de Seenswürdigkeite won bi Kunst und Kultur beschribe sind, häd Landere en Hafe, es Strandbad und en Cämpingplatz. S Schwümmbad isch diräkt am See und bekannt wäge de 67 m lange Wasserrutschbaan.
[ändere] Vercheer
Le Landeron isch guet as Schwiizer Vercheersnetz agschlosse. Mit em Auto cha me über d A5 anefaare, enere Autobaan quär dur d Räbbärge und d Bielerseedörfer, won e so hüt nüme pout wärde dörfti. D Isebaan halted mit de Regionalzüüg vo de SBB vo Neuenburg bzw. Biel us. Im Summer häts au e Schiffsverbindig vo Biel uf Murte und Neueburg. Es Postauto faart uf Gals und Erlach. De öffentlichi Vercheer isch aber nume schwach uspout und vo 1980 bis 2000 vo ca. 20% uf ca. 10% gsunke).
[ändere] Geschichte
Bi Les Prises isch en Schalestei gfunde worde. Es git au einzelni Fünd us de Pfaalbouziit. Zwüsched Landere und Neuestadt hät mer römischi Münze gfunde. Fossilie us em Tal vo Nugerol cha mer hüt im Museum vo Basel und Biel aaluege.
[ändere] Mittelalter
Scho im früene Mittelalter isch uf eme Hügel am Jurafuess d Feschtig Nugerol gstande. Si isch vom Graf vo Neueburg gäge s Bistum Basel pout worde. 1260 häd Nugerol en Freibrief übercho und isch eso zumene Märtstedtli worde. Aber im gliiche Jaar häds Chrieg gee zwüsched em Graf vo Neueburg und em BNischof vo Basel. Debi isch s Stedtli ganz kabut gmacht worde. Drufabe häd de Fürstbischof 1283 d Burg Schlossbärg und 1312 s Märtstedtli Neuestadt poue.
Im Jaar 1325 häd d Abtei vo St. Johannsen (St. Jean) em Graf vo Neueburg d Weide Landeren verchauft, das er deet e neui befestigti Ortschaft häd chöne boue. Dur Gräbe isch de Moränestreife entsumpft worde. De Ort isch e so gewält gsi, das s neui Märtstedtli am Ufer vom Sees gläge und so a de damalige Hauptvercheersadere, em Wasserwäg, gläge isch.
[ändere] Burgschaftsvertrag mit Solothurn
1449 händ d Bürger vo Landere en „ewige“ Burgschaftsvertrag mit de Stadt Solothurn abgschlosse. De Bund isch bis 1783 immer wider bestätiget worde. In erschter Linje isch es es Chriegsbündnis gsi. Wänn d Solothurner wider emal Chritz mit em Fürschtbischof vo Basel gha händ, sind ne Lüüt vo Landeron über de Bielersee und d Zihl schnäll z Hilf cho. Und wänn d Bärner wider emal gäge de Fürscht vo Neueburg z Chrieg zoge sind, isch Le Landeron als erschti Bastion a de Gränze uf solothurnischi Hilfe über de See aagwise gsi.
Im 16. Jahrhundert hät de Machtkampf en Höhepunkt erreicht, wo de Neueburger Farel Le Landeron häd wele reformiere. 1707 händ sich d Solothurner müesse us em Gebiet zruggzie, will d Prüsse Neueburg übernaa händ (mee dezu staat i de Gschicht vom Kanton Neuenburg).
Won bi deJuragewässerkorrektion s Grosse Moos trochegleid worden isch, häds en groosse Ufschwung für d Landwirtschaft gee. 1888 isch s Dörfli Combes igemeindet worde.
[ändere] Kunst, Kultur
Z Le Landeron isch vor allem de historischi Stadtchärn en Besuech wärt. Im Jänner fiiret di bede Zöift d Patronatsfäscht vo de Heilige Sebastian, Fabian und Antonius. De Fronleichnam wird gmeinsam vo de Pfarrei, de Bürgergmeind, Verein und de Zöifte gfiiret.
[ändere] Altstadt
D Altstadt isch mit de Usnam vom abbrochene Hus näbet de Portette (em Stadttörli im Oschte) erhalte blibe und stat unter Schutz vo de Eidgenossenschaft.
[ändere] Rathus
S alti Rathus isch us em 15. Jahrhundert. Es isch us zwei Teil: de Kapelle vo de Zäätusig Ritter und eme wältliche Hus. Im erste Stock isch en gotische Saal mit ere Gewölbdecki, sächs ugliche Fäister und Wandtäfelige vo 1647. Im Rathus isch au s Stadtmuseum.
[ändere] Kapäle vo de Zäätusig Ritter
Di einzig Chile innerhalb vo de Stadtmur, isch 1450 im Partär vom Rathus bout worde. Ab 1699 bis Ändi 20. Jh. händ d Kapuziner vom 1696 gründete Chlösterli vis-à-vis d Mäss glääse. I de katholische Chilene sitzed normalerwiis d Fraue linggs und d Mane rächts. Da ischs gnau umgekert. Das isch de Dank defür, das d Fraue, won d Mane i de Räbbärg gschaffed händ, de Reformator Farel vertribe händ, wo amene Tag is Stedtli inegritte isch. Im Jänner sind da amigs di beede Zouftmässe.
[ändere] Schloss
Grad näbed em Stadttor staats Schloss. Im Hof gseet mer modärne Wandmalereie. Si zeiget di bede Zöift St-Fabien und St-Antoine, d Bürgergmeind (Coopération de St-Maurice; Name vo de Pfarrchile) und di jaarhundertlangi militärischi und wirtschaftlichi Städtepartnerschaft mit de Stadt Solothurn seeabwärts.
[ändere] Hôtel de Nemours
Das Gaschthus isch di mittelalterlichi Tavärne, won bis hüt vonere altigsässnige Familie gfüert wird. S häd de Name vo de Duchesse (Gräfin) de Nemours.
[ändere] Gass
D Hauptgass isch s Zäntrum vom Stedtli Le Landeron. Da stönd di beede Brüne vom Tapfere (fontaine du Brave), 1549 poue und de Brunne vom Stadtpatron Mauritius vo 1574. Zwüsched de beede Brüne staat e Lindeallee. D Hüüser ind fascht ali us em 16. und 17. Jahrhundert, mit Bouchärn us em 14. Jh. Es isch ugwonet, das imene Stedtli e sonig breiti Gass häd. Eigetli sind da nomal zwei Reie Hüüser planet gsi mit eme Eegrabe zwüschetine. Won dänn aber di eint Siite vom Stedtli abepränt isch, oni das s Füür häd chöne über d Straas ine, häd mer das grad eso glaa und de Platz für de Määrt pruucht.
[ändere] Stadtmuseum
Im Stadtmuseum im Historische Rathus isch d Gschicht vo de Stadt plastisch dargestellt. Me cha alti Waffe, Kanone vo de Schlacht vo Murte, Fane, Rüschtige, Sache us der alten Abtei, aber au Radierige und Neueburger Pendule aaluege.
[ändere] Literatur
- Armorial du Landeron. St. Blaise: Imprimerie Zwahlen SA, 1991. Di altigsässnige Familie und ihri Wappe. Französisch.
- Le Landeron. Histoires d'une ville. Hauterive: Gilles Attinger. Gschicht vo de Stadt. Französisch.
- Le Landeron. Le Landeron: Agence Schneider, 1998. Knappi Beschribig vo de Gschicht mit vilne alte Bilder. Tüütsch und französisch.
