Pueblo crow
De Biquipedia
| Pueblo crow (Apsáalooke) |
|
|---|---|
| Poblazión total: | 10.000 miembros actibos |
| Comunidaz importans á: | Billings, Hardin, Bozeman, Missoula, Albuquerque, Denver, Lawrence, Bismarck, Spokane, Seattle, Chicago |
| Idiomas: | Crow, anglés |
| Relichions/Creyenzias: | Crow Way, Sundance, Tobacco Society, Cristianismo: Catolicos, Pentecostistas, Baptistas |
| Pueblos relazionatos: | Hiratsa |
Lo pueblo crow (absaroka u apsáalooke) ye lo pueblo autoctono d'America d'o Norte que antis més abitó la bal d'o río Yellowstone e güe bibe á una reserba á lo sur de Billings, n'o estato de Montana, Estatos Unitos. La siede zentral d'o gubierno d'a nazión crow se troba á Crow Agency, Montana.
Contenius |
[Editar] Nombre
Lo nombre autoctono d'o pueblo, apsáalooke, se traduzió entibocatamén per "lo pueblo d'os cuerbos", d'an la denominazión de crow ("cuerbo" en anglés). En berdat, lo sinificato yera "lo pueblo (u los zagals) d'o paxaro de bieco luengo", que asinas yeran clamatos per lo pueblo chirmán, los hiratsa. Lo paxaro á que feban referenzia, güe talmén acotolato, lo definiban como un au con coda en forma de forqueta, parexita á una picaraza.
[Editar] Idioma
Se beiga l'articlo Idioma crow
Lo idioma crow ye, chunto con lo hiratsa, un d'os idiomas siús d'a bal d'o Misuri. Los crow se deseparón d'os hiratsa de l'actual Dakota d'o Norte, bien á redol d'o 1400 u 1500 (seguntes los antropologos culturals), bien á redol d'o 900 u lo 1000 (seguntes los antropologos lingüisticos).
[Editar] Cultura e soziedat
Los crow se son tradizionalmén acubillatos en tipis feitos con pelletas de bisón americán e pertigas de fusta. Se diz que beluns d'os tipis més grans estioron feitos per lo pueblo crow. Dintro lo tipi, ibi ha marfegas á lo redol e un fogaril á lo zentro. Lo fumo lo fogaril se'n ba á trabiés d'un forato n'o cobalto d'o tipi. Muitas familias crow emplegan encara lo suyo propio tipi, sobre tot cuan ban d'un cabo ta un altro. Lo pueblo crow yera tradizionalmén nomada.
Lo tipo de ropaches tradizionals d'os crow pendeba d'o secso. Las mullers tendeban á bestir de trazas més senziellas, con bestitos feitos de pelletas de pardo u d'obellas montañesas, decoratas con caxals de uapiti. Calzaban mocasins e, á diferienzia d'os ombres, portaban lo pelo curto. La bestimenta masculina consistiba d'ordinario á una chambra, unas mallas alcorzatas, un acoplador e uns mocasins. Lo pelo yera luengo, en ocasions dica plegar en tierra, e á begatas lo decoraban.
Los crow tamién yeran los que més caballos teneban de toz es pueblos d'as planas (bels trenta u cuaranta mil en 1914), pero ta 1921 se yeran reduzito á només uns mil. Tamién teneban més cans, pero á diferienzia d'altros pueblos, los crow no consumiban carne de can.
Los crow yeran un pueblo matrilinial (deszendenzia per meyo d'a linia d'a mai), matrilocal (lo marito se muda t'a casa d'as mais d'a muller en casar-se) e matriarcal (las mullers conseguiban altos estatus, mesmo lo de chefe). Las mullers acostumbraban á tener un papel significatibo dintro d'a tribu.
Lo pueblo crow fa añalmén una conoxita zelebrazión con danza, desfilata e rodeo: la Crow Fair, la més gran e espectacular de totas las zelebrazions d'os indios d'as Planas d'o Norte. En crow, lo nombre d'ista zelebrazión ye Baasaxpilue, "fer muito estrapaluzio".
[Editar] Istoria
Bels autors sitúan l'orichen de l'antico pueblo crow-hiratsa á lo redol d'os naxeders d'o río Misisipi Superior, ya siga á lo norte de Minnesota u á Wisconsin; belaltros lo sitúan á l'aria suroriental de Winnipeg, Manitoba.
Posteriormén, se mudoron t'a rechión de Devil's Lake ("Laco d'o Diaple"), á Dakota d'o Norte, antis que los crow se deseparasen d'os hiratsa e marchasen enta l'ueste. Establitos ya á buena parte d'o sur de Montana e d'o zentro e nordueste de Wyoming, lo pueblo se trestalló en dos: los crow d'a Montaña e los crow d'a Ribera.
Lo primer contauto con blancos estió con dos francocanadenses, los chirmans La Verendryes, en 1743.
Cuan lo exerzito d'os Estatos Unitos luitó contra los siús e los cheyennes, reclutoron miembros d'a nazión crow ta que i serbisen como esploradors e en trobasen los acampamientos.
