Srpski dinar
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
Srpski dinar (ISO 4217: RSD, numerički kôd: 941) je valuta Republike Srbije. Na sadašnjim novčanicama su prikazani portreti ljudi vezanih za historiju Srbije i Narodne banke Srbije, a na kovanom novcu prikazani su srpski manastiri. Kratica koja se koristi u Srbiji je din/дин. Dinar je korišten kao valuta Knjaževstva, te Kraljevine Srbije od 1868. do 1918. godine, kada je zamijenjen valutom Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca. Autonomna pokrajina Kosovo i Metohija od 1999. godine koristi njemačku marku, te od 2002. euro kao službenu valutu. U južnoj srpskoj pokrajini Kosovu i Metohiji kao sredstvo plaćanja koristi se Euro.
Dinar izdaje Narodna banka Srbije, čiji su prioriteti stabilnost cijena, te održanje ukupne financijske stabilnosti.
Sadržaj |
[uredi] Historija srpskog dinara
Srpski dinar se prvi put spominje u arhivskim dokumentima krajem 1214. godine, u vrijeme Stefana Prvovjenčanog. Od tada, pa sve do pada Despotovine 1459. godine, dinar su kovali gotovo svi srpski vladari. On je predstavljao jedno od najbitnijih obilježja samostalnosti i državnosti srpske države u srednjem vijeku. Sav srednjovjekovni novac Srbije se, zbog povlačenja zlata iz opticaja kovao isključivo u srebru.
Uslijed gubitka samostalnosti srpske države, sve do polovice 19. vijeka u upotrebi je bio veliki broj različitih moneta stranih država. U razdoblju turske vladavine, na području današnje Srbije radilo je nekoliko kovnica turskog novca – Novo Brdo, Kučajna i Beograd. Naziv posljednje vrste turskog srebrnog novca para (od arapske riječi bara - što znači srebro), prisutan je i danas kao naziv stotog dijela savremenog srpskog dinara.
[uredi] Historija kovanica
U 19. vijeku, u vrijeme vladavine Karađorđa i kneza Miloša, u Srbiji je u opticaju bio veliki broj različitih moneta, od turskih do zapadnoevropskih. Tokom tog perioda koristile su se 43 vrste stranog novca, i to 10 zlatnih, 28 srebrnih i 5 bakarnih. Međutim, uporedo sa uspješnim političkim oslobađanjem od turske zavisnosti, počinju da se čine prvi koraci ka uspostavljanju sopstvenog monetarnog sistema, da bi se, najzad, nakon više od četiri vijeka od kovanja poslednjeg srpskog srednjovekovnog novca, u obnovljenoj Srbiji ponovo počelo sa njegovim kovanjem.
Suočen sa problemima koje je izazivala upotreba brojnih vrsta novca u Kneževini Srbiji, knez Mihailo Obrenović donosi rješenje o kovanju srpske monete. Tako je nastao kovani novac izrađen od legure bakra u apoenima od 1, 5, i 10 para, sa likom kneza Mihaila na aversu i godinom izdanja 1868. Nova novčana jedinica, dinar, iskovana je u srebru 1875. godine. Ona je nosila lik kneza Milana, a izrađena je u apoenima od 50 para i 1 i 2 dinara. Prvi zlatni novac u Srbiji, u nominalnoj vrednosti od 20 dinara, iskovan je 1879. godine. Povodom proglašenja kneza Milana za kralja Srbije 6. marta 1882. godine iskovan je zlatni novac od 10 i 20 dinara, popularno nazvan „milandor”.
Srbija je svoju nacionalnu monetu uobličila usvojivši standarde Latinske novčane unije, čije su stroge odredbe propisivale stepen finoće metala za izradu kovanog novca, kao i kovničke stope.
U kasnijem periodu emitovano je još nekoliko vrsta kovanog novca. Poslednja emisija novca sa likom vladara iz dinastije Obrenovića potiče iz 1897. godine, kada je u srebru iskovan novac od 1 i 2 dinara sa likom kralja Aleksandra I Obrenovića.
Dinastička smjena na prestolu 1903. godine donela je izvjesne promjene u oblasti izdavanja novca. Zakonom iz 1904. godine predviđeno je kovanje metalnog novca sa likom novog vladara, Petra I Karađorđevića. Iz iste godine je i prva emisija od pet različitih apoena novca kovanog u bronzi i srebru, kao i jubilarni srebrni novac od 5 dinara sa likovima Karađorđa i Petra I, iskovan povodom stogodišnjice Prvog srpskog ustanka. Ta emisija novca, kao i sljedeće dvije, iz 1912. i 1915. godine, kovane su u Beču. Izbijanjem rata prekinuta je svaka veza sa tom kovnicom, pa je dio emisije iz 1915. godine iskovan u pariskoj kovnici. Novac sa godinom kovanja 1917. izrađen je u Americi.
Knjaževina Crna Gora, iako od Berlinskog kongresa 1878. godine nezavisna, sopstveni novac dobila je tek početkom 20. vijeka. Zakonom o novcu, donijetim 1910. godine, a usljed upućenosti Crne Gore prema Austriji, ozvaničeno je vezivanje crnogorske novčane valute, perpera, za „krunski tečaj”, što znači da crnogorski novac nije kovan po pravilima Latinske unije. Iz istih razloga Crna Gora je svoj novac kovala u bečkoj kovnici i prema austrijskim uzorima.
Prvi crnogorski kovani novac izdat je na osnovu ukaza knjaza Nikole 1906. godine, i to od bronze u nominali od 1 i 2 pare, a od nikla u nominali od 10 i 20 para. Srebrni novac je u Crnoj Gori počeo da se kuje 1909. godine, u nominali od 1 i 5 perpera, dok se s kovanjem novca od 2 perpera u srebru započinje 1910. godine. Prvi crnogorski zlatnici nose godinu kovanja 1910. i odnose se na nominalu od 10, 20 i 100 perpera, a zbog kovanja u emisijama malog obima, predstavljaju rijetke i vrijedne numizmatičke primjerke.
Po završetku Prvog svetskog rata, na teritoriji novostvorene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u opticaju su se zatekle razne vrste kovanog novca. Taj novac je postepeno zamenjivan i već 1920. godine emitovan je kovani novac nove države, kada je prihvaćeno da nacionalna novčana jedinica bude dinar, koji se dijeli na 100 para. Kralj Aleksandar I Karađorđević 1925. godine emituje zlatni novac čija je vrednost bila 20 dinara. Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca 1929. godine postaje Kraljevina Jugoslavija, pa se pristupilo emitovanju novca sa novim nazivom države.
Tokom 1931. godine ostvarena je u velikom obimu emisija od 1 i 4 dukata, koji inače nije predstavljao redovan novac. Na zlatnicima od 1 dukata bilo je poprsje kralja Aleksandra, a na četvorodukatima, pored lika kralja Aleksandra, i lik kraljice Marije.
U periodu do 1941. godine emitovan je kovani novac različitih nominala i sastava metala, a izrađivan je uglavnom u Beču. Sa poslednjom emisijom kovanog novca Kraljevine Jugoslavije, nastalom 1938. godine, novac je počeo da se izrađuje u zemlji, u Državnoj kovnici u Topčideru.
Poslije Drugog svetskog rata, prvi kovani novac Jugoslavije emitovan je 1945. godine. Od tada do danas ostvarene su brojne emisije kovanog novca, sa vremenom u naprednijim tehnikama izrade, kao i boljeg kvaliteta legura od kojih je izrađivan. Odgovarajućim elementima kao što su grb i naziv države emitenta registrovane su sve promjene u državnom uređenju koje su se dešavale tokom proteklog perioda.
Pored redovnih emisija kovanog novca, Narodna banka Jugoslavije izdaje i prigodni kovani novac sa namjenom obeležavanja različitih manifestacija, kulturnih, sportskih ili nekih drugih, od značaja za zemlju ili od šireg, međunarodnog značaja. Taj novac se izdaje takođe povodom važnih jubileja koji su u vezi sa određenom ličnošću, institucijom ili događajem. Od 1968. godine, kada je izdata prva serija prigodnog kovanog novca, do danas realizovana je 21 emisija tog tipa novca. Osobenost takvih izdanja jeste u tome što se za izradu novca koriste pretežno plemeniti metali, ali i legure. Za razliku od redovnih izdanja, za prigodni kovani novac najčešće se primjenjuje specijalna tehnika izrade, koja obezbeđuje bolji kvalitet i veću izražajnost prikazanih motiva.
[uredi] Novčanice u opticaju
U opticaju su novčanice sa potpisima guvernera Mlađana Dinkića, Kori Udovički i Radovana Jelašića u apoenima 10, 20, 50, 100, 200, 500, 1000 i 5000 dinara.
Novčanice koje nose oznaku Narodna banka Jugoslavije još uvijek postoje u opticaju ali se povlače i zamjenjuju novčanicama koje nose oznaku Narodna banka Srbije.
[uredi] 10 dinara
Na prednjoj strani je portret Vuka Stefanovića Karadžića i njegov pribor za pisanje, tri slova moderne srpske azbuke i lik Filipa Višnjića. Na zadnjoj strani je Vukov portret i članovi Prvog Sveslovenskog Kongresa, održan u Pragu 1848. godine, kao i friz od slova. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2000. godine u pretežno oker-žutoj boji, a 2006. godine je zamjenjena svjetlijom nijansom boja.
[uredi] 20 dinara
Na prednjoj strani je portret Petra II Petrovića Njegoša, Spomenik iz mauzoleja na planini Lovćen. Novčanica je puštena u optjecaj 2000. godine u pretežno zelenoj i oker-žutoj boji sa smeđim i žutim nijansama. Novčanica izdanja Narodne Banke Srbije od 18. jula 2006. ima svijetlije tonove od stare i izmenjen motiv. Na stražnjoj strani je pored lika Njegoša, crtežom predstavljen detalj Cetinjskog manastira, te detalj sa ukrasne minijature s prvog slovenskog oktoiha, štampanog na Cetinju 1494. godine i planinski masiv Komova. Dimenzije 64mm x 135 mm.
[uredi] 50 dinara
Na prednjoj strani je portret kompozitora Stevana Stojanovića Mokranjca. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2000. godine u pretežno svijetlo ljubičastoj boji sa narandžastim i žutim nijansama. Novčanica je izmjenjena 2005. godine.
[uredi] 100 dinara
Na prednjoj strani je portret Nikole Tesle i detalj Teslinog elektro-magnetnog indukcionog motora. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2000. godine u pretežno svijetlo plavoj boji, sa zelenkastim i oker-žutim nijansama. 2003. godine je dizajn promjenjen.
[uredi] 200 dinara
Na prednjoj strani je portret Nadežde Petrović i silueta Manastira Gračanice. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2001. godine u pretežno tamnožutoj, crvenoj i smeđoj boji sa sivo-plavim nijansama. Dizajn je promjenjen 2005. godine.
[uredi] 500 dinara
Na prednjoj strani se nalazi portret Jovana Cvijića i stilizirani etno-motivi. Novčanica je puštena u opticaj 2004. godine u pretežno zelenim i žutim bojama sa plavo-zelenim nijansama.
[uredi] 1000 dinara
Na novčanici se nalazi portret Đorđa Vajferta; silueta Vajfertove pivovare, hologram svetog Đorđa kako ubija aždaju; detalji unutrašnjosti glavne zgrade Narodne Banke Srbije. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2001. godine u pretežno svjetlo-crvenoj boji sa žutim i sivo-plavim nijansama. Dizajn je promjenjen 2003. godine.
[uredi] 5000 dinara
Na novčanici se nalazi portret Slobodana Jovanovića i ukrasni detalj zgrade Srpske akademije nauka i umjetnosti; Silueta Parlamenta Srbije. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2002. godine u pretežno zelenoj boji sa ljubičastim i sivo-žutim nijansama. Dizajn je promjenjen 2003. godine.
