Сказуемăй

Wikipediaри материал

Сказуемăй, — предложенин тĕп членĕсенчен пĕри. 1920-1930 çулсенче шкулти вĕренӳ кĕнекисенче калав терминпа усă курнă. Вăл каланин содержанине чăнлăхпа çыхăнтарать (предикаци тăвать) тата предложенири сăмахсене хăй тавра пĕрлештерсе тăрать. Çак сăлтава пула сказуемăя предложенин пĕртен-пĕр тĕп членĕ теме юрать. Сказуемăйра предложенин сăпатпа хисеп формисем палăрма пултараççĕ. Çак формăсене йышăннă глаголăн подлежащиĕ çук чухне те сказуемăй пулать, предложение хăй тĕллĕнех йĕркелет: Сан умăнта хама айăплă туятăп (Н.Пет.). Сказуемăй хăй пĕлтерĕшлĕ ытти пуплев пайĕсенчен те пулма пултарать: Çанталăк уяр. Пичче инженер. Мăнукăм тăваттăра. Çаран ян! та ян! (Энтип) Ĕç кунĕ кашни журналистăн хăйне евĕр (С.Пав.). Ун пек чухне сказуемăя мĕнле те пулин предикаци пĕлтерĕшĕ пурри тăрăх (вăхăт, вырăн, хисеп, япала камăн е мĕнĕн пулни, хăш ушкăна кĕни тата ыттисем те) уйăраççĕ. Предикаци палли предложенин шухăш тытăмне кура пĕр сăмах çинчен тепри çине куçма пултарать. Акă прогрессиллĕ йĕркере Айăпли эп предложенин сказуемăй тесе эп сăмаха пăхмалла, регрессиллĕ йĕркере — айăпли сăмаха.

Йăлана кĕнĕ теорипе килĕшӳллĕн, сказуемăй пĕлтерĕш енчен тулли сăмах пулмалла. Енчен те уйрăм сăмахăн пĕлтерĕшĕ конкретлă пулмасан, ытти сăмахсен çыхăнăвĕнче кăна уçăмлансан ăна кӳршĕри сăмахсемпе пĕрле илеççĕ: Куççуль килсе тухрĕ Кириле пиччен. Вăл çара пуçăн. Хутсăр тата хутлă сказуемăйсене уйăрни вырăнсăр, мĕншĕн тесессĕн кĕçĕн членсене çавнашкал ушкăнламаççĕ.

Юлташпа — юлташла, тăшманпа — тăшманла (Ват.сăм.); Манăн чĕрере лăпкă мар (Салампек) йышши предложенисем пурри тĕп членсене (çав шутра сказуемăа та) анлă ăнланма хистет е вĕсем çинчен калаçма сăлтав пачах çуккине пĕлтерет.

[тӳрлет] Литература

• Андреев И.А. Чăваш синтаксисĕн ыйтăвĕсем. 2 пайлă. I пайĕ. Ш., 1973;
• Андреев И.А. Предикативность как конструктивный признак простого и сложного предложений // Известия НАНИ ЧР. 2002. № 4.

Предложени членĕсем

Подлежащи | Сказуемăй | Дополнени | Обстоятельство | Определени