Mongolio:Esperanto-movado
El Vikipedio
 |
 |
|
 |
|
||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mongolujo. Grandampleksa sendependa popola respubliko inter Sovetunio kaj Ĉinlando kun ĉefurbo UlanBator-Roto (Urga). Sur teritorio de M. ankoraŭ en la unuaj jaroj de E-movado loĝis E-istoj, precipe rusaj, ekz. N. P. Evstifejeff en Urga 1900 kaj I. Puĉkovskij en rus-mongola komerca limurbeto Kjaĥta 1889. Inter la mongoloj mem la E-movado komenciĝis nur post sendependiĝo de M. for de Ĉinlando, kiam tien revenis el eksterlando en 1924 instruisto Ĥajan Ĥirob. En 1925 bonan propagancion por E faris en M. vizito de sovetia sesaeroplana flugekspedicio Moskvo-Ŝanĥajo, tiam okazis renkontiĝo inter sovetia ĵurnalisto. G. Rozenblat kaj Ĥajan Ĥirob kaj E, servis inter ili kiel interkomprenilo. Pli malfrue, en 1933, multan laboron por E, en M. faris Junŝebu Rinĉino, estro de lingvistika sekcio de la scienca komitato ĉe ministerio de popolklerigo. Sub lia gvido estis organizitaj unuaj kursoj de E en Ulan-Bator-Roto en 1933.
N. NEKRASOV. |
||||||||||||||
Esperanto en Mongolio (Verkita de Ch.Dogsuren. "La Suno Pacifika", la organo de Tokia Esperanto-klubo, Japanio, N22; 1994)
Kiel notas "Enciklopedio de Esperanto", sur teritorio de Mongolio jam en la unuaj jaroj de Esperanto-movado loghis esperantistoj, precipe Rusaj, ekzemple N.P.Efstifeieff en Urga (malnova nomo de Ulaanbaatar) en 1900 kaj I.Puchkovskij en Rus-Mongola komerca limurbo Kjahhta 1889 (2a volumo, Budapest, 1986, p.376). Sed mongoloj mem unue eksciis pri lingvo Esperanto nur post la sendependigho de sia patrolando, nome kiam revenis el eksterlando (1924) la plej unua mongola esperantisto Namjil Khayankhirvaa (1885-1934). De tiam pasis jam sepdek jaroj. Lau mia opinio, en la Mongola Esperanto-movado estas klare difinitaj kvar chefaj periodoj. La unua periodo ampleksas la tempon de 1924 ghis 1950. Reveninte en sian landon en 1924 N.Khayankhirvaa komencis propagandi Esperanton. Li el Esperanto mongoligis la fabelojn "Pri nuda regho" de H.K.Andersen (Danlanda) kaj "La chevaleto kun ghibo" de Jershov (Rusa) kaj aperigis en la gazetoj "Partia gazeto", "Unen" (La Vero). Lau la parolo de maljunuloj, samtempe li instruis Esperanton al kelkaj junaj lernantoj kaj oficistoj, inter ili estis juna oficisto, estonta akademiano Junshobu Rinchen (1905-1977), kiu plenumis gravan rolon en Esperanto-movado en Mongolio. "En 1925 bonan propagandon por Esperanto faris en Mongolio vizito de Sovetia seshoma aeroplana flugekspedicio Moskvo-Shanhajo. Tiam okazis renkontigho inter Sovetia jhurnalisto Rosenblat kaj Khayankhirvaa, kaj Esperanto servis inter ili kiel interkomprenilo" (Enciklopedio de Esperanto, 2a volumo, Budapest, 1986, p.376). En Ulaanbaatar la unua Esperanto-kurso ekfunkciis en 1933 sub gvido de Rinchen. Li multe laboris por tio, ke junularo konatighu kun Esperanto. Tielmaniere komencighis Esperanto-vivo en nia chefurbo, kie la chefaj laborantoj estis kamaradoj N.Khayankhirvaa kaj Ju.Rinchen. Tiam esperantistighis kelkaj intelektuloj, kiel ekzemple estonta doktoro de historio D.Perlee, tipografia ingheniero Baatarsenge kaj aliaj. Sed bedaurinde, jhus komencinta Esperanto-movado en Mongolio tiam ne povis dauri plu, char en 1934-1937 estis arestitaj pro politika kauzo multaj intelektuloj kaj pli multo el ili estis pafmortigita. Inter ili estis preskau chiuj, kiuj lernis Esperanton. Sinjoro N.Khayankhirvaa mortis en karcero (1934). Ju.Rinchen kaj D.Perlee pasigis en malliberejo 5-6 jarojn. Unuvorte, pro la politika kaj ideologia kauzoj tiam Esperanto estis devigita silenti longdaure. La chefa rezulto de unua periodo estis, ke mongoloj eksciis la Internacian lingvon Esperanto. La dua periodo dauris inter 1950-1970 jaroj. Danke al revigligho de Esperanto-movado en tiamaj socialismaj landoj alvenis la tempo por prizorgi pri Esperanto en Mongolio. Ju.Rinchen verkis kaj che la komenco de kvindekaj jaroj eldonis la unuan autodidaktan lernolibron de Esperanto (por mongoloj). B.Dagva, kiu lernis Esperanton en Pollando, kompilis kaj eldonis koncizan dudirektan vortaron Mongolan-Esperantan kaj Esperanto-Mongolan. Tuj post la apero de la unua lernolibro de Esperanto, fama Mongola verkisto (Gvidinto de Mongola Junularo) Lodon Tudev de sur la tribuno de Kongreso de Mongola Junularo alvokis gejunulojn lerni la lingvon Esperanton. En la gazetoj kaj jhurnaloj aperis kelkaj artikoloj. Tiam la lernolibroj de doktoro, profesoro Ju.Rinchen, kiu eldonita kun 3000 ekzempleroj tuj elcherpitaj. Sed eklernis la lingvon malmultaj kaj poste plimulto el ili chesigis sian lernadon de Esperanto, char krom la lernolibro kaj vortareto nenio estis por legi kaj perfektigi scipovon de la lingvo Esperanto. Meze de la sesdekaj jaroj en Ulaanbaatar, nuna eminenta film-aktoro B.Damchaa kaj Ch.Dogsuren komencis lerni Esperanton kune en sama Esperanto-kurso. En Sovetio, mongolaj studentoj Sh.Yansanjav en urbo Ufa kaj O.Buuvei en Moskvo vizitinte Esperanto-kurson lernis Esperanton. Sinjoro Ch.Dogsuren jam preparis lernolibron de profesoro Ju.Rinchen al la dua kaj tria eldono kaj eldonigis en 1967 kaj alian lastan en 1986 (kvara eldono jam aperis en 1992). La chefa rezulto de la dua periodo estis, ke oni ekhavigis al mongoloj la lernolibrojn kaj vortaretojn de Esperanto kaj aperis kvankam tre malmultaj, tamen la nombro de amantoj de Esperanto sufiche multe kreskighis. La tria periodo estis inter 1970-1990 jaroj. En jaro 1970 estis fondita Mongola Esperanto-Unuigho che la Asocio de Mongolaj verkistoj lau la iniciato de kelkaj aktivaj esperantistoj. La volontula organizajho kelkfoje funkciigis elementajn kaj mezgradajn kursojn, kiujn vizitis pli ol cent gejunuloj. Komence de okdekaj jaroj Ch.Dogsuren mongoligis el Esperanto la tri volumojn de historia romano "Faraono" de Pola verkisto Boleslav Prus kaj la unuaj du volumoj jam eldonitaj dum tiujare kaj pli poste (la lasta tria eldonita en jaro 2001). Sinjoro B.Dorj (gvidis Mongolan Esperanto-Asocion dum jaroj 1992-2000) tradukis la plenan libron "La nomo de sinjoro Arne" de Sveda Nobelpremiita verkisto Selma Lagerlof kaj eldonigis libroformate. La tradukoj faris bonan propagandon pri Esperanto. La kvara periodo komencighis ekde 1990 jaro. (daurigota)
