Izmiro
El Vikipedio
İzmir estas urbego en Turkio ĉe la egea marbordo de la Golfo de Izmir.
İzmir estas ankaŭ nomata kiel Perlo de Egeoj. La urbo havis pli frue la grekan nomon Smyrna (Smirno novgreke Σμύρνη) kaj nun estas la dua plej granda haveno de la lando (post Istanbulo). Ĝis 1922 loĝis en Izmiro ĉefe grekoj. En la osmana imperio tial nomis la turkoj la urbon "Giaour Izmir" ("malkreda Smirno"), ĉar tie loĝis preskaŭ senescepte grekaj kaj armenaj kristanoj.
La urbo havas 2.732.669 (stato: 2004) loĝantojn (kun najbaraj komunumoj 3.370.866 ), tiel ĝi estas la 3-a plej granda urbo de Turkio kaj ĉefurbo de samnoma provinco.
[redaktu] Historio
La urbon fondis ĉ. 3000 a. K. la lelegoj sur areo de la hodiaŭa urboparto Bayraklı, sed jam antaŭ loĝis tie homoj. Poste al urbo apartenis al influa areo de hetitoj kaj ekde 688 a. K. iĝis ĝi grava urbo de la jonoj, greka popola tribo.
La lida reĝo Alyattes detruis Smirnon en 630 a. K.]]. Nur Antigonos la 1-a de Monophthalmos fondis la novan Smirnon je 20 stadioj sudoriente de la malnova urbo. Li konstruigis la havenon, kiu certigis por la urbo la riĉiĝon.
La urbon poste okupis la romia konzulo Dolabella kaj la urbo suferis du tertremojn en 178 kaj 180 p.K.. Marcus Aurelius rekonstruigis la urbon, kiu iĝis en la sekvaj jarcentoj grava centro de la kristana mondo.
La urbo apartenis ekde 395 al la Bizanca imperio, en 1083 okupis ĝin (por mallonga tempo) marrabisto Caĥas kaj en 1402 Timur Lenk.
Ekde 1424 ĝi iĝis parto de Osmana Imperio, kiam okupis ĝin Murado la 2-a. Izmir estis dum la osmana periodo grava centro por la komercistoj kaj tapiŝ-teksado.
Kvankam la Traktato de Sèvres en 1920 promesis al Grekio la urbon, Turkio akiris ĝin en 1922 kaj forpelis, murdis la grekajn, armenajn loĝantojn. Parto de forpelitaj grekoj kreis apartan kvartalon en Ateno nome Nea Smyrni (Νέα Σμύρνη).
La Traktato de Lausanne rekonis İzmir kaj la tutan marbordan teritorion kiel posedaĵon de Turkio.
[redaktu] Partneraj urboj
Inter la partneraj urboj de Izmiro estas
[redaktu] Gefiloj de la urbo
- Sezen AKSU, turka pop-kantistino
- Édouard Balladur, franca politikisto kaj ĉefministro
- Yakovos BILEK, germana basketbala trejnisto
- Manolis Kalomiris, greka komponisto
- Adamantios Korais, greka instruisto kaj verkisto
- James Justinian Morier, brita diplomato, vojaĝisto kaj verkisto
- Metin OKTAY, turka futbalisto
- Aristoteles Onassis, greka miliardulo
- Yüksel Pazarkaya, verkisto
- Osman PEPE, turka ministro pri medioprotektado
- Ahmet Adnan Saygun, turka komponisto, muzikisto
- Alev Tekinay, lingvistino kaj verkistino
