Arnhim

From Wikipedy

Gemeente Arnhim

Provinsje	Gelderlân
Boargemaster	Pauline Krikke (VVD)
Haadplak	Arnhim
Gebiet - wetter	101,53 km² - 2 km²
Ynwenners	142.092
Ferkearsieren	A12, A50, N224, A/N325, N784
Netnûmer	026
Postkoades	6800-6846
Offisjele webstee	www.arnhem.nl

âlde stêdhûs fan Arnhim (1840)

Arnhim (Arnhem) (Súd-Geldersk: Ernem) is de haadstêd fan de Nederlânske provinsje Gelderlân. Arnhim leit oan de rivier de Nederryn. Arnhim hat likernôch 142.000 ynwenners en is dêrmei de twadde stêd fan de provinsje Gelderlân, nei Nijmegen (sa. 160.000). Arnhim heart ta de 15 grutste stêden fan Nederlân. De gemeente Arnhim is in part fan Stadsregio Arnhim-Nijmegen, 722.000 ynwenners.

Ynhâld

1 Skiednis
2 Statistyske gegevens
3 Bedriuwen
4 Utgeanslibben
5 Wiken fan Arnhim
- 5.1 Musea en it besjen wurdich:
6 Bekende Arnhimmers
7 Trivia
8 Keppeling om utens

[bewurkje seksje] Skiednis

De stêd krige yn 1233 stedsrjochten fan greve Otto II fan Gelre, de greve fan Sutfen. De krekte tekst hjirfan leit yn it Duvelshûs dat no part is fan it gemeentehûs.

Arnhim is net boud oan de Ryn, mar op it hegerlizzende gedeelte by de Jansbeek. Arnhim ûntstie op it plak dêr't de dyk tusken Nijmegen en Utert/Sutfen him splitste. Sân sprengbeken foarseagen de stêd fan wetter, en pas doe't de rin fan de Rijn om 1500 hinne troch de Arnhimmers ferlein waard kaam Arnhim oan de rivier te lizzen. De stêd groeide en hie yn de 15e ieu omtrint 4000 ynwenners; der kamen in muorre en tuorren om de stêd te ferdigenjen.

Yn 1820 hie Arnhim noch 9000 ynwenners; yn 1859 wie dit oantal groeid ta hast 24.000. Benammen yn de twaddde helte fan de 19e ieu, doe't der goede spoarferbinings kamen, waard it gebiet om Arnhim en Nijmegen tige populêr ûnder de begoedige Hollânske boargerij en pensionearden dy't weromkamen út Nederlânsk-Ynje. Dizze minsken ferhuzen fanút it westen fan Nederlân nei it easten, en makken fan Arnhim in stêd mei elitêre útstrieling. Arnhim waard yn dizze tiid ek wol it 'Haachje fan it Easten' neamd. (It Hearrenfean waard earder ek wol it 'Fryske Haachje' neamd.) Ut dizze tiid komt bygelyks it konsertgebou Musis Sacrum. Doe't de groei wat stagnearre waarden der parken oanlein om toeristen te lûken. Arnhim hat noch altyd moaie parken: Sonsbeek yn it sintrum, Zijpendaal en Klarenbeek yn it noarden, Angerenstein yn it easten en Mariëndaal yn it westen. Mei it protte oare grien hat dit Arnhim de bynamme Parkstêd oplevere.

De stêd is yn de Twadde Wrâldoarloch foar in grut part ferwoaste. De Slach om Arnhim (septimber 1944) is de tragyske skiednis fan Poalske en Britse parasjutisten dy't efter de Dútske linys dropt waarden om de Rynbrêge yntakt yn hannen te krijen; hjirfan komt de útdrukking 'in brêge te fier' dy't ek wol yn it Dútsk oersetten brûkt wurdt. De Britske luitenant-kolonel John Frost wist de brêge te feroverjen, mar de fersterking fan Britske loftlanningstroepen rûn fêst by it Elisabethsgasthûs. It Amerikaanske leger stoppe yn Elst, en de Slach om Arnhim waard ferlern. De Dútsers waarden deabenaud foar in herhelling, en op 24 septimber waarden de 95 tûzen ynwenners fan Arnhim twongen harren stêd te ferlitten. Op de hoeke fan de Apeldoarnskekwei en de Jansbûtensingel, tsjinoer bioskoop Rembrandt is hjirfoar in lytse tinkplaat oanbrocht. De besetters hawwe doe systematysk huzen leechrôfd en de meubels nei ferwoaste stêden yn Dútslân stjoerd. Doe't de Arnhimmers nei de oarloch weromkamen, bliek de stêd fernield en plondere te wêzen. In soad gebouwen yn it historyske stedssintrum, lykas de Eusebiustsjerke, leinen yn pún. De slach om Arnhim wurdt alle jierren betocht by it Airborneplein yn de oprit fan de brêge.

De Rynbrêge is op 16 septimber 1978 omdoopt yn John Frost brêge. In plaquette en de skildering fan de brêge yn de rezjimintskleuren fan de Airbornedivyzje herinnerje oan de striid.

Arnhim hat nei de oarloch mei in soad enerzjy de stêd wer opboud, en is no in libben sintrum fan aktiviteit. Nije wiken lykas Presikhaaf en Malburgen waarden út'e grûn stampt. Omt dizze huzen mei beheinde middels yn koarte tiid boud binne, binne dizze wiken oan in opknapbeurt ta. De stêd wreidet noch hieltyd út op de súdouwer fan de Ryn, der wurdt û.m. wurke oan realisaasje fan 6500 wenten yn de nijbouwyk Schuytgraaf, ûnderferdield yn 25 buerten mei in hiel eigen karakter, tusken it doarp Driel en it spoar nei Elst en nei Nijmegen. Ek by is stasjon wurdt in soad bout.

Arnhim hat as ienige stêd yn Nederlân in trolleybus-systeem yn it iepenbier ferfier.

[bewurkje seksje] Statistyske gegevens

Oantal ynwenners: 142.2001 (1-1-2006 boarne: gemeente Arnhim)
Oerflakte: 101,53 km²
Wetteroerflakte: 2 km²
Boargemaster: Mw. P.C. Krikke
Wethâlders: Rita Weeda (PvdA), Sander van Bodegraven (PvdA), Willem Hoeffnagel (PvdA), Cees Jansen (CDA), Barth van Eeten (GrienLinks)

[bewurkje seksje] Bedriuwen

Yn Arnhim stiet it provinsjehûs fan Gelderlân. Teffens is der de rjochtbank fan it arrondissement Arnhim. Dêrtroch is Arnhim fanâlds in amtnersstêd.

Yn Arnhim leit it Business Park Arnhim (it eardere KEMA-terrein); in parkeftich bedriuwsterrein. Op it park steane û.o. it haadkantoar fan de KEMA, it haadkantoar fan de behearder fan enerzjynetten TenneT en in fêstiging fan de Nuon.

Arnhim is de tredde stêd yn Nederlân mei in World Trade Centre. Dit WTC stiet yn it stasjonsgebiet yn de Rijntoer, it haadkantoar fan advysburo Arcadis wurdt hjir ek hinne ferpleatst. Dêrnjonken stiet de Parktoer, dêr't it haadkantoar fan Essent yn sit. Gemy-gigant AKZO Nobel is ek in Arnhim festige, krektas fersekeraar OHRA en it regionale haadkantoar fan de Postbank. Arnhim is dêrom in yndustry- en tsjinstenstêd.

[bewurkje seksje] Utgeanslibben

Arnhem hat in libben útgeansleven, mei in sterk regionale funksje. U.o.. de Koarnmerk is tige bekend om de kroegen. Ek binne der op'e Rynkaai in grut tal horekagelegeheden. Yn it stadion fan Arnhim, it Gelredome, fine gauris grutte eveneminten plak lykas Qlimax yn novimber.