Tíbet - བོད་

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

En distintas cores, varias extensions do Tibet

Bandeira do Tibet

Tibet (བོད་ Bodo tibetán e Xizang 西藏 en chinés) designa tres entidades distintas :

A Rexion autonoma do Tíbet (西藏自治区

Xīzàng zìzhìqū (Pinyin) བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ Bod Rang Skyong Lbyongs) que é unha rexion administrativa da China cun estatuto particular, coma o Xinxiang ou Turkestan chinés, ou a Mongolia interior;

a meseta do Tíbet, zona xeografica situada ao norte do Himalaia, que se chama o « teito do mundo », formada de altas mesetas deserticas dominadas por potentes cadeas de oeste e (Kouen-louen, Trans-Himalaia) ;
a zona de populamento Tibetán, correspondente cunha area linguistica onde o tibetán e a lingua maioritariamente utilizada, así como unha área cultural cunha especificidade marcada, cunha relixión comun : o lamaísmo, variante do budismo.

O nome ocidental Tibet, vén do nome mongol Töbüt; non está ligado ao nome tibetán bode '. En chinés, o nome antigo do Tíbet e Tufan 吐蕃 (incorrectamente pronunciado Tubo por moitos de chinés), mais o nome actual da rexión Xizang 西藏 signifia literalemente gTsang occidental, facendo referencia a esta rexion do Tíbet.

Índice

1 Xeografia
- 1.1 Extensión Xeográfica
2 Historia
- 2.1 Relacións entre a República Popular China e os Tibetáns
3 Economía
- 3.1 Recursos sobreexplotados
4 Medio ambiente
5 Clima
6 Ver tamén
- 6.1 Ligazóns externas
  - 6.1.1 Oficiais

[editar] Xeografia

Dunas e montañas perto do mosteiro de Samy

Exténdese de leste a oeste sobre unha distancia de aproximadamente 2400 km, e do norte ao sur sobre aproximadamente 1000 km, a meseta do Tíbet sitúase entre as lonxitudes 78°24' e 104°47' E as latitudes 26°2' e 40°3' norte ao cerne do continente asiático. E un país xigantesco de aproximadamente 2,5 millóns de km² (ou sexa, 5 veces España) cunha altitude meia de 4200 metros.

[editar] Extensión Xeográfica

A superficie do Tíbet varia segundo a acepción do termo de 1 221 600 km², pola rexion administrativa, a 2 500 000 km², o Tíbet histórico. Cóntanse 6 millóns de tibetáns dos mais de 7,5 millóns de chineses de implantación recente. A capital histórica é Lhassa, centro que tradicionalmente concentra a autoridade relixioa e temporal do Tíbet.

Antes do seu xuntamento á Republica Popular China no 1949, o Tíbet estaba gobernado por un Dalai Lama (xefe relixioso con poder secular) e estaba composto de tres rexions :

dBus-Tsang (prononciado [utsaŋ] en tibetán central), en chinés « Wei-Zang 卫藏 », corresponde á rexión administrativa autónoma ;
Amdo, en chinés Anduo 安多 ao norte, facendo parte hoxe en día da provincia china do Qinghai do Gansido e do norte do Sichuan (distrito de rNga-ba 阿坝)
Khams, en chinés Kang 康, ao sureste facendo parte hoxe en día da rexión autónoma e de dúas provincias chinas : o Yunnan e o Sichuan (districto de dKar-mdzes 甘孜).

O Tíbet como area de populamento dos tibetáns posúe fronteiras comúns co Turquestán Oriental, Mongolia, a China, Birmania, a India, Bután, e mailo Nepal.

Os tibetáns falan tibetán, unha lingua da familia Tíbet-birmana, e comparten unha relixion Budista, o lamaísmo, presente desde o século VIII e maioritario desde o século XI.

[editar] Historia

Templo tibetán

Antigo reino das confins e das montañas nevadas (himals, en nepalés), inaccesible e estratexica entre o mundo chinés e o mundo indio, o Tíbet tén coñecido unha historia movida, interrumpida por longos periodos de isolamento.

No sec VII unha monarquia estabeleceuse sobre o territorio do Tíbet actual, marcando o nacimento do Tíbet como entidade politica unificada. A administración instalase en Lhassa. Desenvolvese unha escritura, inspirada no alfabeto indio devanasgarî. No 670, os Tibetáns conquistan Tarim.

O Budismo, introducido no Tíbet no 747, convertese en relixion de Estado á fin do sec VIII en concurrencia co bon-po, unha crencia tradicional fundada sobre a idea da transmigración das ánimas. Desenvolvense os mosteiros Budistas e forman a base do réxime feudal. Mais as disensions ao seo do clero facilitan a penetración dos Mongois, quen, xa donos dunha parte da China, obteñen a soberanía sobre o Tíbet no sec XII. A secta dos Bonetes amarelos medra en influencia. No seu seo xorde o Dalai-lama, xefe relixioso e temporal do país.

En 1720, o Tíbet convertese en estado vasalo dos emperadores da dinastía manchúe das Qing .En 1904, unha expedición militar conducida por lord Curzon chega a Lhassa. Gran Bretaña atribuese privilexios comerciais no Tíbet, que serán recoñecidos dous anos mais tarde polo emperador en contrapartida do mantimento da súa soberanía sobre o país. En 1908, os Britanicos retiranse. En 1910, o Dalai-lama e destituido polos Chinéses, xusto antes da queda do imperio no 1911. Atopa refuxo en India, diante de voltar a Lhassa en 1912. En 1924, o Panchen-lama, quen conservara o seu poder no Tíbet oriental, e obrigado a se refuxar en Nankin. En 1929, a China acepta recoñecer a autoridade do Dalai-lama, mais obtén certas avantaxes en troques.

En 1949, a Exército Popular de Liberación invade o Tíbet que se converte nunha provincia da China, oficialmente gobernada polo Dalai-lama e o Panchen-lama. O poder central chinés ocupase da defensa, dos asuntos extranxeiros, das finanzas e da educación.

No1958 os autonomistas tibetáns opóñense ao poder central, o Dalai Lama refuxiase na India con 100 000 fieis e forma un goberno no exilio en 1959. No Tíbet, o Panchen-lama dirixeu o goberno, antes de ser destituido en 1965.

Os Chinés impoñen no 1961 a colectivización da economia tibetana. En 1966, a Revolución cultural traducese en represion anti-Budista e de númerosos vestixios do pasado e da influencia relixiosa sobre os tibetáns son destruidos polos Gardas Roxos.

[editar] Relacións entre a República Popular China e os Tibetáns

Mapa do Tíbet historico

Os Tibetáns no exilio e os que están no seu país, ou que voltan de India e do Nepal, queixanse a miudo dunha perda da cultura propria e do feito que de númerosos chinéses han, a etnia maioritario da China, veñen a se instalar dentro do seu país.

[editar] Economía

A economia do Tíbet e pouco desenvolta. As principais actividades son a crianza de ovellas, cabras e do iaks, o cultivo de cereais (dentro dos vales do Sur e do Sureste) e a explotación do bosco (no Sur). O turismo é posible hoxendia e, aínda que limitado, representa unha parte importante da economia.

Rapaces Monxes Budistas

[editar] Recursos sobreexplotados

Cos seus numerosos recursos naturais, o Tíbet sofre as consecuencias dunha explotación comercial intensiva. O Tíbet e rico en minerais, tén reservas considerabeis de ouro, petroleo, gas natural, bauxita, cobre, estano e litio, que son ás veces extraidos sen consideración polo medio. O resultado diso reflexase nos niveis alarmantes de contaminación que afectan a hidrografia, a atmosfera e os solos.

[editar] Medio ambiente

O Tíbet e increiblemente sensible e conten unha gran diversidade de habitats, unha fauna e unha biodiversidade comparables à iso da selva amazonica, e das rexions climaticas extendense da alta estepa glaciar ata os desertos das altas mesetas, aos bosques tropicais, e aos prados alpinos. O Tíbet e igualmente a fonte dos mais grandes ríos de Asia, como o Mekong, o Brahmaputra, o Yang-tse-kiang. Son alimentados por unha precipitación meia de 100 m no norte do país ata mais de 1000 m no sureste.

[editar] Clima

A grande cobertura de vexetación influe tamén na terra e nas temperaturas atmosfericas que participan na regulación do monzón. A deforestación a tan grande escala entraña serias preocupacións entre os climatoloxistas, que coidan que o clima mundial pode quedar perigosamente desestabilizado.