Ciencala metodo
From Wikipedia
La ciencala metodo esas ita praktiki konsiderata da la ciencisti kom valida por raportar, konfirmar e refutar la teorii:
- Experimento povas repetesar irgaloke da irga persono.
- Irga experimento qua obtenas diferanta rezultaji a la predicita da la teorio, falsigas tala teorio.
Francis Bacon definis la ciencala metodo per la sequanta pazi:
- Observado dil fakti.
- Induktado dil principi qua guvernas la fakti.
- Kreado di hipotezi.
- Probo dil hipotezi per l'experimentado.
- Demonstro o refuto di tala hipotezi.
- Konkluzi.
Tamen, la moderna cienco ne sequas ica pazi totale. En cienci quale l'astronomio o la teoriala fiziko, esas tre desfacila realigar l'experimenti. Do, icakaze, suficas l'observado por kreor la hipotezi.
To, adminime, esas un expliko di la cienco. Ol esas ta qua sequas la metodo ciencala, ed olca esas la formulo supera. Ma ciencisti sucias plu facar la cienco, kam explorar od explikar quo ol esas. Filozofiisti di la cienco (ek qui BACON esis uno) dum yarcenti esforcis definar od explikar ol. Anke, multi debatis pri la formulo, ed propozis diferinta detali pri ol.
Tre importanta pazi en la cienco kosmologiala ed en filozofio dil cienco facesis da Immanuel Kant. Karl Popper dicas ke la kosmologio da Nicolaus Copernicus e da Isaac Newton divenis la povoza ed ecitanta inspirajo di vivo intelektala di Kant. Lua unesma importanta libro (duras POPPER) esis Teorio dil cielo, ciencala libro. En ol, il enuncis plura tre grava teorii. Lua maxim famoza libro, Kritiko dil pura raciono, esas verko filozofiala inspirita kande lu exploris la logiko di Newtonala teorio.
La filozofio di ipsa Karl Popper forte kritikis e forsan destruktis la “mito” da Bacon. Segun Popper, la maxim frua ciencisti pri qui ni konocas esis la skolo di Miletus, pri qui la epoko esis ante Sokrates, ed ek qui la unesma esis ????? (Thales, Talio), e la duesma, lua studento Anaximander. Segun la unesma, “la tero sustenesas da aquo sur qua ol flotacas quale navo, e ni dicas ke sismo eventas, kande la tero esas sukusata da movado di la aquo”. La duesma enuncis altra teorio pri susteno di tero. Segun lu, “la tero sustenesas da nulo, ma restas fixa, pro ke ol egale distas de omna cetera kozi. Olua formo esas quaza tamburo (cilindra). Ni promenas sur un ek olua plata surfaci, e l'altra esas ye l'opozanta latero”. Anaximander atingis ica teorio ne per observado dil fakti, ma per rezonado. E pro observado lu faliis atingar o retenar la teorio ke la tero esas sfera vice cilindra.
