Vietnam-milito

From Wikipedia

Gramatikala revizo bezonata

Milito en Vietnam duris cirkume 35 yari sen ula rupto. Depos duesma mondo-milito ol havis kontakto kun kolda milito inter Usa e Soviet-Uniono.

[redaktar] Tempo di Franca partopreno

1940 – Ho Chi Minh retrovenas de exilo a Vietnam. Japonia invadas tota Indochinia.
1941 – Ho Chi Minh fondas liberiginta organizuro Vietminh, ed ilu divenas lua chefo.
1945 – L’ imperiumo di Japonia falas. Vietminh okupas Hanoi. Demokrata Republiko Vietnam fondesas, e Ho Chi Minh esas elektita kom prezidanto. Franca ed Angla trupi rivovenas en sudala Vietnam.
1946 – Francia e Ho Chi Minh subskribas en Hanoi traktato, quo agnoskas la nedependeso di Vietnam en limiti di uniono inter Federacio Indochinia e Francia. On ne povas decidar pri general plebicito en lando, e Vietnamani atakas en Hanoi Franca trupi.
1950 – Usa promisas a Francia, Vietnam (administrata da Francia) ed altra Indochiniana stati nedirekta militala helpo.
1954 – La trupi di Vietminh komandita da generalo Võ Nguyên Giáp vinkas Franci en Dien Bien Phu. Usa suportas financiale Francia e pagas 80 % de spenso di Indochinia-milito. Dum konfero en Genève esas ligita armistico, ed esas decidita temporale dividor Vietnam alonge linio di 17ma nordala latitudo. Quankam Usa e Vietnam ne subskribas la pakto. On projetas organizar elekti avan la fino di agosto en yaro 1956, e pos elekti unionor sudala e nordala parto. Usa ligas por protektar Indochinia Sud-est-Azia-Pakto, e lua milital agadon jeras SEATO. Ho Chi Minh okupas nove Hanoi, quo divenas la chefurbo di Nord-Vietnam. En Sud-Vietnam Ngo Dinh Diem ganas povo kun helpo da Usa.

La preco di milito til nun:

• 100.000 mortinta e 140.000 lezinta Franci.
• 200.000 mortinta Vietminh-partizani.
• Militala spenci di Francia entote c. 5 milyardi dolari.
• Financala suporto di Usa c. 2 milyardi dolari.

[redaktar] Tempo di Usana partopreno

1955 – Usa komencas edukar l’ armeo di Sud-Vietnam. Diem deklamas, ke Geneve-pakto ne koncernas Sud-Vietnam, do on ne mustas organizar general elekti en Sud-Vietnam.
1956 – Vice-prezidanto di Usa Richard Nixon vizitas Saigon, chefurbo di Sud-Vietnam.
1958 – Rebeli unesme atakas objekto apud Saigon.
1959 – Unesma Usana “mentori” mortas dum kombato di Bien Hoa.
1960 – En Sud-Vietnam agrokultivisti e membri di religionala minoritati e sekti objecionas kontra rejimo di Diem. Fondesas Nacionala Liberiginta Frontiero (FNL) di Sud-Vietnam.
1961 – Vice-prezidanto di Usa Lyndon B. Johnson vizitas Saigon e promizas plusa helpo a Sud-Vietnam. Usa sendas plue e plue specala soldati, e avan la fino dil yaro la quanteso di “mentori” esas plu kam 3.000. Depos 1955 Usa donabis helpo a Sud-Vietnam per 1.300 milioni dolari.
1962 – Esas fondita stabo di Usana helpo militala en Saigon direktita da generalo Harkins. Usa anuncas unesma oficala numeri pri perdinti: dum 10 monati 46 Usana soldati mortabis.
1963 – Budhanisti demonstras plu forte kontra rejimo di Diem. En Sud-Vietnam komencas serio di kombusto-suocidi. Diem deklaras militala stando, ma Usa oficale blamas lua politiko. Pose Sud-Vietnamana oficeri represas ed exekutas Diem, e samatempe Usa silence aceptas l’ agi.
1964 – En agosto Usa asertas, ke Nord-Vietnamana torpedo-bateli atakis en Tonkin-bayo Usana destruktisto-navi. Lo esas la motivo por kontra-agi, ed Usana senato komisas a prezidanto vasta yuri. Usa sendas en oktobro 20.000 soldati plue. Nord-Vietnam negas omna eventi en Tonkin-bayo, e segun posa studio l’ atako esis inventita.
1965 – FNL atakas militala bazo di Usa en Pleiku. Prezidanto Johnson imperas totala bombardo di Nord-Vietnam. Johnson elektesas nove prezidanto.
1966 – Ye januaro en Sud-Vietnam esas 190.000 Usana soldati. La bombardo di Nord-Vietnam duras, e kom objekti esas i.a. oleo-magazini e portuo di Haiphong. Ye septembro on Sud-Vietnam esas 308.000 Usana soldati, ye fino di yaro 400.000.
1967 – La milito expansas. Ye julio en Sud-Vietnam esas 450.000 Usana soldati, ye agosto 525.000. Sud-Vietnam recevas nova konstituciono. Nguyen Van Thieu esas elektita prezidanto, Nguyen Kao Ky vice-prezidanto.
1968 – Ye februaro partizani facas Tet -atako en tota Sud-Vietnam, ed anke en Saigon esas severa kombati. Usa e Nord-Vietnam tastas paco-posibleso, Usa finas la bombardo en nordo de 20ma latitudo, e negocio pri paco komencas en Paris. En Usa Johnson ne kuras por prezidantesko pro komuna opiniono, e Richard Nixon esas elektita prezidanto. Usa havas en Vietnam c. 543.000 soldati.
1969 – Nixon anuncas, ke milito esos Vietnamizita, altre dicante Usa pokope retretos sua trupi e komencos helpar Sud-Vietnamani nur per pekunio, edukado ed equipado. Ho Chi Minh mortas. En Sud-Vietnam FNL fondas temporala revoluciono-rejimo. La mondo saveskas pri masakro en My Lai.
1970 – La milito expansas aden Kambodja, ma la quanteso di Usana soldati diminutas en Vietnam. La stabo di partizani ne esas trovita en Kambodja ed Usa retretas.
1971 – Usa atakas en Laos kontra Nord-Vietnamana trupi. En Sud-Vietnam la sola kandidato Thieu esas reelektita prezidanto (per 94,3 % de voti). En Paris la negocio pri paco duras.
1972 – Usa diminutas la quanteso di sua trupi, ma aceleras bombardo en Nordo. En Sud-Vietnam esas exekutita plu kam 40.000 homi dum “paciginta operaco” tendensante extirpar l’ organizuro di FNL. Kontraste FNL atakas dum multa semani. Usa prolongas la bombardo en Nord-Vietnam per B-52 bombo-aeroplani. Omna portui e kanali esas minilizita de aero. Ye oktobro en Paris la paco esas obtenita, ma Usa forlasas ol en lasta momento. Nixon komencas nove bombardo en tota Nord-Vietnam ye decembro.
1973 – Ye 27 di januaro en Paris la paco-pakto esas subskribita da Usa, Sud-Vietnam e Nord-Vietnam. Usa e lua unioninti retretas ek Vietnam dum du monati. Quankam la kombati duras anke pos paco-pakto. La bombardo di Kambodja finas ye 15 di agosto.
1975 – Ye 30 di aprilo la lasta Usana soldato livas Saigon, Sud-Vietnam.

La preco di milito:

• depos 1965 c. 1 milyono civila Vietnamani mortis e 3.300 milyoni vundis.
• depos 1961 Usa perdis 45.941 soldati en kombati, 10.300 altre e 300.635 lezis. 4.900 helikopteri, 3.700 aeroplani esis destruktita. La milito kustis por Usani 146,5 milyardi dolari.
• 5.225 soldati di unioninti (de Australia, Nova Zelando, Thailando, Sud-Korea) mortis.
• Sud-Vietnam perdis 183.528 soldati, 499.026 esis vundita.
• Nord-Vietnam e FNL perdis 924.048 soldati.