Alemannische Literatur

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Bekannti Lüüt, won uf Alemannisch gschribe händ, gits vili.

• Alemannischi Literatur im ängere Sinn isch d alemannisch Dialäktdichtig un anderi Textarte, wu uf Alemannisch gschriibe sin - do ghere aü d Text in dr Alemannische Wikipedia drzue.
• Alemannischi Literatür im wittere Sinn isch Literatür, wu üs em alemannische Sprochrüüm kunnt un d alemannisch Region un ihre Kültür zum Gegestand het. Zum Deil enthalte diä schriftditsche Text aü alemannischi Dialog, wiä Der Bauernspiegel vum Jeremias Gotthelf.

[ändere] Alemannischi Dialäktdichtig

Dr Begrinder vu dr moderne alemannische Dialäktdichtig isch dr Johann Peter Hebel.

• Us em Züripiet sind öppe de Jakob Sänn und Jakob Stutz im 19. Jahrhundert, de Traugott Vogel, de Ruedi Hägni, d Amalie Halter-Zollinger, d Barbara Egli oder de Ruedi Chägi im 20. Jahrhundert oder de Viktor Schobinger wo hüt no schriibt.
• Im Oberbadische het noch em Hebel de Hermann Burte un de Gerhard Jung üs ere beachtlige Zahl vu Dialäktdichter rüsgragt. Witteri oberbadischi Dichter sin: dr Karl Kurrus vum Kaiserschduahl, d Elisabeth Walter un dr Richard Gäng üs em Hotzewald.
• De Bärner Rudolf vo Tavel häd s läbe vo de Bärner Patrizier um d Jaarhundertwändi (Änd 19./ aafangs 20. Jahrhundert) i bluemige Wort beschribe.
• Im Kanton Aargau het um die letscht Johrhundertwändi d Sophie Haemmerli-Marti, e Schuelkollegin vom Frank Wedekind, Gedicht i der Otmissinger (uf Hochtütsch Othmarsinger) Mundart gschribe. Sie het e grosse-n-Iifluss gha uf de berüehmtischt Solethurner Mundartdichter, de Josef Reinhart. E ganz wichtige Aargauer Mundartdichter isch aber de Theolog Paul Haller. Vo im gits Gedicht i klassische Värsmass und es Theaterstück Marie und Robert, wo unerhört guet gstaltet und bodelos truurig isch.
• A wichtiga Schwyzer Schriftsteller isch o de Tschudi, wo im Mittuauter umz Jahr 1500 mehreri schwyzer Legändene i de Zürcher Chronik niedergschribe het. Wie zum Bischpüu: Wilhelm Tell, d Sag vom Winkelried u no vüu meh.
• Anderi Schwiizer Schriftsteller won uf alemannisch gschribe händ, sind öppe de Ernst Balzli, de Ernst Burren, de Simon Gfeller, de Carl Albert Loosli, de Kurt Marti, d Elisabeth Müller, de Ernst Nägeli, de Gottfried Straßer un de Georg Thürer.
• Wyter z'erwähne mit aktuelle Usgabe si no dr Walter Däpp (We das jede wett), d' Maja Zimmermann u dr Jakob Gillmann ( Alles het zwo Syte. Wort zum nöie Tag), dr Fritz Widmer (No einisch aafa; Änet em Zuun, Die wüeschte u di schöne Tröim, Ryter unger em Ys, Gluscht u Gnusch u Gwunger), dr Michael Dähler (Härztön, I d Ouge luege), dr Max Huwyler (De Wind hed gcheert. Gedichte), vor [[Romi Schär (Sunnsyte – Schattsyte), d' Christine Iselin-Kobler (Drygumpe, I sött langsam), d'Loni Lehmann (Gschäft isch Gschäft), d'Adele Schenk-Reber (Läbchuechezyt), d' Marianne Brönnimann (Über e Gartehag), dr Werner Marti (Niklaus und Anna, Dä nid weis was Liebi heisst), dr Walter Eschler (Alpsummer, Tüüflisches Chrut), d'Edith Kammer (Füür u Flamme, Chuum z Gluube), d'Margrith Gimmel (Musig vo früecher u vo hütt, Ds Rötscheli, E Gott gheilegti Ehe, Liebi chasch nid choufe), d'Martha Schüpbach (Zimmermeitschi bim Herr Hesse), d'Marie Rüegsegger (Auergattig Choschtgänger, Härdöpfuschnätz), d'Andrea Jundt (Im Stächelbärg), d'Julia Balzli (Ds Pavillon), d'Helene Beyeler (Dises u Äis), d'[[Christine Kohler (Du kennsch di Tage, Gartetööri offe, Gartetööri zue, Jedesmal Rose vom Märit, Nachtschatte, We's nache isch), der Werner Marti (Chlepfe uf der Geisle), dr Ruedi Straub (Öppe so isch's gsi), d'Barbara Burren (Ig der Miki), dr Alex Kurz (Der Chrischtboum, Churzum Wiehnacht), dr Max Oberli (Ds Guldvreneli), u vom Ernst Burren fougendi Titu (Dr Löi vo Floränz, derfür und derwider, Dr guudig Ring, Schneewauzer, Näschtwermi, Chuegloggeglüt, Rio Negro)
• Andersch isch es bi de Schwiizer Musiker. Wäns nöd änglisch singed, dänn meischtens uf alemannisch. Die Liedermacher sind bekannt für iri engaschierte Tegscht: Mani Matter, Peter Reber, Tinu Heiniger, Roland Zoss, Patent Ochsner, Züri West. Au großi Ärfolg gha händ de Gölä und de Florian Ast. Iri Tegscht sind zwar populär, aber im Vergliich zu dene us de erschte Lischte weniger aschpruchsvoll. Lueg au: Stiller Has.
• Im Elsass verdrittet dr André Weckmann ender e brogressivi Richtig, dr Nathan Katz un dr Raymond Matzen e draditionälli.