Arlbergromanisch

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Vorarlbärgisch

S Arlbêrgromanisch isch a rêtrromanischi Dialêktgruppa wo hüt nömma gschwêtzt wört. As hôt sech oss dar Omgangsprôch vo da röömischa Kollonischta (vôrallam Legjoneer vo Gallia) entwigglat. Vôr tausat Jôôr isch Arlbergromanisch nô dia vôrrangig Sprôôch vo Vôraadlbêrg und Liachtastee gsii. Möttar Ziit ischas allig mee in Süda und i’nabglêgani Teelar trebba warra. Omma Sibzehhahundrt (1700) ommi haiand es dia letşta Lüüt nôch schwêtza könna.

[ändere] Mêrkmôl

Zwôôr hôtss off dêrra Sprôch kee Littratuar gee abr ma kaa bôdda vil rekônştrueera. Im Allemannisch woma jêtz i denna Gegata ninnt, sin an huuffa romaanischi Wêrtar öbbreg blebba. Des latiinisch ‚c’ zom biişpil isch aso blibba, wêsch, apaar retrromanişi Dialêkkt hôn daförr ,ch’ wia i ‚chasa’. Of Adlbêrgromaanisch hêêssts ‚*casa’. Des kemmpa a Wêrtar ‚schgalôsa’ (ştôppla) ôdr da daarfnemma Gaşôrra (Gaschurn) und Gamprii (Gamprin). Z ‚c’ isch im Allemannische a ‚g’ warra. Dr Grond davörr isch dass’ romaanische ‚c’ wêêchr töönt wia des alemannischi ‚k’. Wêga’temm passads mee bemm ‚g’ dazua. Vôr ‚i’ unn ‚e’ iş ‚c’ wia mas vô Italjeenisch hêrra kennt.

Witr ischt aaznee das dr Endluut o bi mendliga Wêrtar arhaalta plibba’nisch. Wia ‚*manu’ statt rêtrromanisch ‚man’. Zo eenam Teel kunnt ees wel Adlbêrgromanisch schô aalt isch und dia jüngra Entwiggliga ned mettgmahhat hôtt. Zomm andara kamma ofd Fluarnemma luaga wo mid ‚au’ höörandi. Des isch off Retrromaanisch ned nomaal. Es lôt sech abbr arklööra drov das d Buastabba zwöschat ‚a’ und ‚u’ awêgg’falla gsii zii köntan. Latscháu (Lautschau) könt demmnôch vô ‚*langiatu’ kô. Gliifalls sen Fluarnemma möd ‚sau’ met ‚*sottu’ zemma z bringa. Dr Nôônamma ‚Bitschnau’ söll vom vôrnamma ‚Sebastian’ kô. Also ‚*Bastianu’ ôdar aso.

[ändere] Littratuar

• Das Montafon in Geschichte und Gegenwart, Band 1 -- Rudigier Andreas, Stand Montafon
• Muntafuner Wärter, Spröch und Spröchli -- Dönz Manfred, Montafoner Schriftreihe 4