Isaac Newton
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
(Godfrey Kneller, National Portrait Gallery London)
Dr Isaac Newton, 1643-1727, isch än änglische Mathematiker und Physiker gsi, wo mit siinere Philosophiae naturalis principia mathematica d Physik revolutioniert het und ihr ä Rahme ge het wo erscht dreihundert Johr schböter vom Albert Einstein am Afang vom 20. Johrhundert mit siinere Relativitätstheorie gschbrängt worden isch. Er het d Differentialrechnig entwicklet und drmit dr Physik s mathematische Wärkzüg gä wo s bruucht het für zum dynamischi physikalischi Vorgäng z beschriibe.
In erä Umfroog wo d Royal Society 2005 gmacht het, isch uusecho, ass dr Newton dr iiflussriichschti Naturwüsseschaftler siig, wo je gläbt het.
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Biografii
Dr Isaac Newton isch am 4. Januar 1643 (am 25. Dezember 1642 noch em Julianische Kaländer, wo denn no z Ängland bruucht worden isch) z Woolsthorpe bi Grantham in Lincolnshire uf d Wält cho. In 1661 het er am Trinity College z Cambridge afo schdudiere, wo mä immer no d Physik noch em Aristoteles underrichtet het, aber er het sich meh für d Ideä vom Descartes, Galileo Galilei, Nikolaus Kopernikus und Johannes Kepler interessiert. Vo 1669 bis bis 1701 isch er Brofesser für Mathematik z Cambridge gsi, au wenn er nit än anglikanische Geischtlige gsi isch wien er s noch em Gsetz hätt sötte si. 1699 isch er zum königlige Münzmeischder ernennt worde, und isch siit 1703 Bresidänt vo dr Royal Society gsi. 1705 isch er zum Ritter gschlage worde für si Arbet as Münzmeischder. Er isch am 31. März 1727 (am 20. März 1727 noch em Julianische Kaländer) z Kensington gschdorbe und in dr Westminster Abbey begrabe worde.
[ändere] Siis Wärk
-
Dr Newton het zwar gsait, ass er keini Hypothese wurd ufschdelle (Hypotheses non fingo), aber au in siim Wärk het s nit wenig Annahme , wo nid hai chönne bewiise wärde. So hai d Chemiker bis ins 19. Johrhundert siini Ideä über d Molekularchreft agwändet.
Dr Newton het sich au mit dr Religion und dr Alchemii abgä, das aber verschdeckt. D Betty T. Dobbs dänggt, ass im Newton si Aziehigschraft vo siim alchemistische Dänke abschdammi.
[ändere] Mathematik
Er het es allgemeins binomischs Theorem mit Hilf vo unendlige Reihe ufgschdellt, und bewiese, ass es für alli reelle Zahle, au negativi und Brüch, gültig isch. Im Johr 1669 het er De Analysi per Aequationes Numeri Terminorum Infinitas veröffenligt, won er dr Grundschdei für d Infinitesimalrächnig gleit het.
[ändere] Optik
Wil d Linse verschiidefarbigs Liecht nit gliich bräche und mä farbigi Ränder in Linsefärnrohr gseht, het er s Spiegelteleskop entwicklet, wo s Liecht an Parabolspiegel reflektiert aber nid broche wird und so s Bild nid verschlächteret wird. Bis hüt wärde alli groosse aschdronomische Fernrohr nach siim Vorbild baut. Er het die korpuskulari Liechttheorie ugschdellt won er aber erscht 1704 noch em Dod vom Hooke mit welem er verschdritte gsi isch, under em Titel Optics or a Treatise of the Reflections, Refractions, Inflections and Colours of Light veröffentligt het. Do het er alli siini optische Erkenntnis zsämmegfasst, under anderem, ass bi dr Brächig dr Schdrahlegang abhängig isch vo dr Liechtfarb, und ass Wiiss entschdoht, wenn mä Liecht vo alle Farbe vom Schbektrum mischt.
[ändere] Mechanik
In siiner Principia het dr Newton s Wüsse vo siine Vorgänger zsämmegfasst in erä umfassende mechanischtische Theorie, wo sich uf die drei Axiom vom Newton schdützt:
- S Drägheitsbrinzip
- S Aktionsbrinzip
- S Reaktionsbrinzip
Er het d Gsetz vom Kepler dur ä Schwerchrafthypothese erklärt, wo siich uf Färnwirkig gschdützt het, het au d Ebbe und Fluet erklärt, und sich mit dr Bewegig im ä Medium wo Widerschdand leischdet und mit dr Akuschtik abgä.
[ändere] Iifluss
D Mechanischtik vom Newton siiner Physik mit ihrne verschdändlige Regle het s naturwüsseschaftlige Dänke bis ins schboote nunzähnte Johrhundert beherrscht. Dr änglisch Dichter Alexander Pope het beschriibe, was dr Newton für Lüt mit Bildig gsi isch:
- Nature and Nature's Laws lay hid in night;
God said, 'Let Newton be!' – And all was light.[1]
Erscht wo mä agfange het Sache vo ganz groosser oder ganz chliiner Dimension z undersueche, het mä gseh, ass d Physik vom Newton nume ä Nöcherig isch und mä genaueri Methode bruucht. Dr Albert Einstein het d Gravitation, wo bim Newton as ä ehnder unbefriidigendi Färnchraft gwirkt het, neu erklärt und d Quantumtheorie het die atomari Wält besser beschriibe. Aber bis hüt bruucht mä im Newton siini Gsetz für zum alldägligi Broblem z löse.
[ändere] Quelle
dtv-Lexikon, Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1970, Band 13, S.110
[ändere] Fuessnote
- ↑ Natur und der Natur Gesetze waren in Nacht gehüllt;
Gott sprach: Es werde Newton! und das All ward lichterfüllt.
