Hilfe:Schrybig
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Uf derre Syte sin Rootschläg un Konventione zur Verschriftig vum Alemannische ufgfüert. Als Grundsätz gälte:
- Mer orientiere üs nooch de traditionele Schrybige i dr Literatur un nooch de neuri Schrybempfeelige wie dr Dieth Schrift.
- Eigni Erfindige un bsunders eigni Schriftzeiche yzfüere isch nüt erwünscht!
E paar vo de Sache wo do unte ufglischtet sin sin numme Empfeelige, andri sin erwünscht bzw nüt erwünscht.
[ändere] Schriibwiise
| Buechstaab | Ussproch | Biispil |
|---|---|---|
| e | [ə] |
De reduzierte Vokal i Wörter wie "mache" oder "Schüssle" isch e Schwa un söt ällewell mit <e> gschrybe werre, vo dr Schrybig mit <ä>, wo i dr Literatur nüt verbreitet isch, wird abgroote. Im Schwäbische un em Bünderdütsche isch au <a> mögli, un i Teile vo dr Zentralschwiiz isch au <ä> grächtfertigt. Wemmer aber en andre Dialäkt schwätzt no wird <ä> oft als falsch agsehe. Uf dr Wikipedia herscht allerdings Uneinigkeit drüber ob es korrigiert werre derf. |
| y(y) | [i(ː)] |
Ir traditionällen alemannische Schrybwys steit der Buechstaben y(y) füre gschlossnig [i(ː)]-Lut (wi im hochdütsche Wort "Tiger"), bsunders i dene Dialäkte, wo der gschlossnig i-Lut vom offnigen unterscheide. De gliichi Lut wird au oft "i(i)" gschriibe. Hüüffig wird der eifach y sowohl füre churz [i] als o füre läng [iː] bbruucht. |
| ie | [iə] |
Wie i de Wörter <Brief> oder <Lied>. Es derf nie für s langi [iː] stoo, *viel oder *Frieburg sin zum Byspiil falsch: "viil" isch richtig. Im Schwäbische wird au <ia> gschrybe, un i dr Schrybempfehlig für de Briisgau vum Harald Noth wird au <iä> vorgschlage. |
| gg | [k:] |
Wi nes längs, aber nid aschpirierts [k:], ungfähr wi ds Finnische <kk>; im Unterschid zum hochdütsche <gg>, wo nume d Chürzi vom Vokal dervor aazeigt, bezeichnet ds alemannische <gg> en andere Lut als ds eifache <g>. |
| Oo - oo, Ô - ô | [o, ɔ, ɒ] |
Der o-Lut, wo emnen a-Lut i angerne Dialäkten entspricht, z.B. i Wörter wi "Johr"; d Ussprach isch je nach Dialäkt angers: Si variiert vomne gschlossnigen [o] (wi im standarddütsche Wort "Hose") bis zumne offnigen [ɒ] (ungfähr wie im änglische Wort "hot" ir britische Received Pronunciation); di meischte Dialäktoutoren schryben eifach O - o. Im Schwäbische isch au <ô> verbreitet. |
| st, sp | [ʃt], [ʃp] |
Es "st" oder e "sp" im Alemannische wird eigetlich immer als "scht" respektiiv "schp" usgsproche. Biispil: "De Pabst hets Speck Bsteck z’spot bstellt" isch e beliebte Zungebrecher im Alemannische. Uf dr alemannische Wikipedia wird empfoole bsunders am Wortaafang numme <sp> un <st> z schrybe, im Wortinnre wird vo de meischte Autore drgege <schp> un <scht> gschrybe. |
| Apostrof | De Apostrof (') . D Verwändig vum Apostrof als Uslasszeiche (z.B "g'ha" oder "b'rüemt'r") isch nüt erwünscht. Vo mangi Autore wird er nooch "z" un de Artikel <d> un <s> bnutzt, vo andri überhaupt nüt. I dr Dieth-Schrift isch dr Apostrof nüt vorgsehe, un dr Georg Thürer siet en numme nooch <z> (z.B z'Züri) vor. |
[ändere] Lueg au
- Dieth-Schrift (bsunders für Züridütsch geeignet)
- Rächtschrybig
- Schrybempfeelige für s Alemannische vum Harald Noth (Oberrhinalemannisch)
- Schrybempfeelige usem "Heimatbuch in alemannischer Mundart" vum Armin Diem (Vorarlbergisch)
[ändere] Literatuur
- Schwyzertütschi Dialäktschrift - vom Eugen Dieth; ISBN 379412832X
