Roine
De Biquipedia
- Iste articlo trata sobre o río Roine. Ta o departamento franzés se beiga Roine (departamento)
|
||||
---|---|---|---|---|
Longaria | 812 km | |||
Altaria d'o naxedero | 1753 m | |||
Cabal meyano | 1820 m³/s | |||
Superfizie d'a cuenca | 95.500 km² | |||
Naxedero | Glaziar d'o Roine | |||
Desembocadura | Mar Mediterranio | |||
Estatos per an pasa | Suiza, Franzia | |||
Territorios per on pasa | {{{territorios}}} | |||
Río |
O Roine (Ròse [ˈrrɔze/ˈʀɔze] en oczitán, Rôno en francoprobenzal, Rhône en franzés, Rhone en alemán estándar, Rotten en alamanico superior de Valais) ye un de os ríos más grans d' Europa, que naxe en o cantón de Valais (u Wallis), en Suiza, e muere en a costa mediterrania franzesa.
Contenius |
[editar] Orichen de o nombre
O nombre de o Roine, escrito Royne en grafía aragonesa meyebal, prozede de o latín Rhodanus, debez prenito á o grieco antigo Pοδανός (Rhodanós), bersión elena de o nombre galo (zelta) de o río, tal cual yera sentito per os griecos que abitaban a colonia de Massalia, l'autual Marsella.
O nombre zelta de o río, que debeba d'estar Rodo u Roto ("o que redola", "o que corre"), yera una denominazión frecuén ta os ríos en l'antiga luenga zelta. Asinas clamaban tamién o baxo Sena e d'altros ríos de a Europa ozidental. O nombre zelta prozede d'una radiz protoindoeuropeya *ret- ("redolar, correr"), que daría rota en latín (d'an "rueda" e os suyos deribatos en aragonés).
Manimenos, bels lingüistas opinan que a radiz rot- u rod- de o nombre "Roine" e d'altros muitos ríos europeus ye en berdá preindoeuropeya; en ixe caso, que se parexese á o berbo protozelta reto ("correr") estaría una coinzidenzia.
[editar] Curso de o río
Naxe amán de o glaziar de o Roine (Valais, Suiza) en o mazizo de Saint-Gotthard, á una altaria de 1753 m.
O Roine ye una garona dica que plega ta Martigny; d'allá entadebán se torna un gran río de montaña que esnabesa, enta o Surueste, una bal glaziar. Dimpués chira enta o Nordueste ta salir de os Alpes e fluye ta l'Ueste per o Laco Leman (u Laco de Chinebra) antis d'entrar en Franzia.
En Lyon, s'achunta con o Saona.
En plegando ta Arles, o Roine se trestalla en dos, formando lo delta de Camarga. Os dos estallos rematan en o Mar Mediterranio; un ye o Grand Rhône u Roine Gran e l'altro lo Petit Rhône u Roine Chico.
[editar] Afluyens prenzipals
|
|
[editar] Prenzipals ziudaz amanatas
[editar] Suiza
- Brig
- Sion
- Chinebra
[editar] Franzia
- Lión u Lyon
- Tornon u Tournon-sur-Rhône
- Valença u Valence
- Montelaimar u Montélimar
- Aurenja u Orange
- Abiñón
- Bèucaire u Beaucaire
- Tarascon
- Arle u Arles
[editar] Idrolochía
Tien una longaria de 812 km e un cabal meyano en a desembocadura de 1.710 m³/s; considerando-ne l'aria, de 95.000 km², ye pues un de os ríos con un cabal relatibo más gran d'Europa: 17,9 l/s/ km².
Tiene tres mecanismos d'alimentazión prenzipals:
- A fuesa de nieu de os Alpes.
- Os frens ozeanicos (que afeutan sobre tot o Nordeste de a cuenca)
- As tronadas mediterranias (que n'afeutan o Sur).
Ixo causa un rechimen irregular, con un menimo ta berano marcato e masimos ta primabera e agüerro. As abenitas alcanzan añalmén baluras masimas de 4.000 m³/s, mientres que en crexitas eszeuzionals s'ha plegato ta cabals de 13.000 m³/s. O suyo cabal se ye achiquito prou en os zaguers sieglos. 3 posibles razons:
- Desminuzión cheneral de as prezepitazions dende a Chiqueta Edá de Chelo.
- Reforestazión de a suya cuenca, per culpa de o cambio d'emplegos de o suelo, cheneral en Europa, causando l'albandono de l'agricultura.
- Entibadura de muitos de os suyos afluyens.
Os dos zaguers fautors no sólo n'han achiquito lo cabal, tamién n'han escabonato as puntas e esmermato l'alportazión de sedimentos (o incremento de a superfizie boscosa grazias á una menor erosión, a entibadura per culpa de l'acumulazión en as infrastruturas).
[editar] Istoria
O Roine ye estata una bía de comerzio dende os tiempos preistoricos, unindo lo Norte d'Europa con o Mediterranio.
O delta de o Roine s'emprenzipió á formar fa uns 7.000 años, con un creximiento zentrato en o suyo costato ozidental (o que corresponde güei á o Roine Chico) que dimpués estió remplazato per a formazión de a punta oriental en a boca de o Roine Gran. Autualmén o delta ocupa una superfizie de 1.710 km², con una longaria de litoral de 90 km.
En o zaguer sieglo, o delta ha bisto recular o suyo comportamiento espansibo. En cheneral, tota la costa de o delta ye en regresión.
[editar] Enlazes esternos
- Pachina ofizial de a Casa de o río Roine (en franzés)
- Datos idrolochicos de a cuenca de o Roine en tiempo reyal (en franzés)