Åbschdãndschbråch - Ausbauschbråch - Dåchschbråch
Aus Wikipedia
![]() |
Der Àrtikl is im Dialekt „Owaöstareichisch“ gschriem worn. | ![]() |
S Konzept fu ana Åbschdãndschbråch - Ausbauschbråch - Dåchschbråch is a lingusdischs Weakzaig, mid dém Schbråchwissnschåftla untaschiadliche Schbråch und Dialekt analisian und kategorisian kinan, damid ma untaschaidn kã wås a Dialekt is und wås a aigane Schbråch.
Inhaltsverzeichnis |
[dro werkln] S Konzept
Dés Konzept fu "Åbschdãndschbråch - Ausbauschbråch - Dåchschbråch" ged aufn daidschn Linguistn Heinz Kloss (1904-1987) zruk, dea a de Begrif definiad håd. Da Heinz Kloss håd si fü mid Mindahaitnschbråchn und regional Schbråchvariantn ausanãnda gsézt und woit a wissnschåftlichs Sisdém kreian, wo ma neutral und frai fu nazionalisdische Beainflussung a wissnschåftliche Untaschaidung zwischn Schbråch und Dialekt dréfn kã. Oft is nemli aso, das Fadreta fu schbråchliche Mindahaitn behauptn, eana Variantn wa a Schbråch und auf da ãndan saitn såg de Fadreta fu da dominiaradn Schbråch, das dés e blos a Dialekt is.
Sâi 1967 presentiads Konzept is haid intanazional recht ãneakãnt und wiad fu Schbråchwissnschåftla iwaråi doat âigsézt, wo de Schbråchnfråg (La questione de la lingua) recht hizig debatiad wiad, damid ma aufn Bon fu de Faktn zruk kimd.
[dro werkln] Åbschdãndschbråch
- A Abschdãndschbråch is a Schbråch, dé si so schdoak fu da negst fawãntn untaschait, dass aigntli neamt gibt dea eansthåft behaupt, das dés a Dialekt fu ana ãndan Schbråch sâi soid. Dés is da Fåi, wãn si dés Vokabular, d Ausschbråch, d Moafologi und d Gramatik schdoak untaschaidn und ma an Schbråchkuas und a Weatabuach braucht, damid ma dé Schbråch faschded. Bsondas kloa is dés, wãn zwoa Schbråchn iwahaupt nix gemainsãms hãm aussa a boa Fremdweata, wia s zum Baischbü zwischn in Schbanischn und im Baskischn da Fåi is (Baskisch oda euskera is mid iwahaupt kõana ãndan Schbråch fawãnt).
[dro werkln] Ausbauschbråch
- A Ausbauschbråch is a Schbråch de a schdandartisiade Rechtschraibung (Ortografi) håd, a schdandartisiade Gramatik und an relatif grosn und ausdefiniadn Woatschåz, so das ma in deara Schbråch iwa fåst ole Såchan rédn kã, oiso braktisch a Schdandard-Schbråch is. Es kinan åwa a zwoa nå fawãnte Variant zu zwoa faschidane Standard-Schbråchn "ausbaut" wean oda woan sâi. A jungs Baischbü dafia is Seabisch und Kroatisch, dé nu foa a boa Joa ois õa gemainsãme Schbråch goidn hãm, mid Dialekt håid, åwa mid õana gemainsãmen Seabo-Kroatisch Schriftschbråch. Holendisch und Afrikaans san nu so a Baischbü und in gewissa Wais a Hindi und Urdu in Indien und Pakisdan. Dabai iss åwa wuascht, ob dé Ausbauschbråch a de nazionale Ãmtsschbråch fu am suvarénen Lãnd is. Katalanisch is zB genau so a Ausbauschbråch.
[dro werkln] Dåchschbråch
- A Dåchschbråch is a iwaregionale Schbråch, de ois Schdandard-Schbråch fia a gãnze Rai fu Dialekt oda a Dialektkontinuum funkzioniad. Dés kimt foa oim doat fia, wo untaschiadliche Dialekt so faschidn san, das s géngsaidige (reziproge) Faschdê neama mégli oda recht schwa is.
- Fia dé retoromanischn Dialekt oda Mikro-Schbråchn im schwaiza Graubintn, de zum Dail recht untaschidlich san, is zB im Joa 1982 so a konsdruiade Dåchschbråch fum Linguistn Heinrich Schmid gmåcht woan. Dés naiche "Rumantsch Grischun" (graubintna Romanisch) is haid dé Dåchschbråch und schdandardisiade Schriftschbråch fia de Retoromanen in da Schwaiz. Fia de faschidanen baskischn Dialekt is so wås enlichs gmåcht woan, nemli s "Euskera Batua" (gemainsãms Baskisch, 1968).
- Hochdaidsch (Standarddeutsch) is übrigens a a Dåchschbråch fia de faschidanen west-geamanischn Dialekt in Daidschlãnd, Ésdaraich und da Schwaiz.
[dro werkln] Wås nu intresant is
- Es gibt a Ausbauschbråchn, dé néd wiakli Åbschdãndschbråchn han. A Baischbü, dés da Heinz Kloss aufzoagt håd is Letzeburgisch (Luxmbuagisch), wås aigentli a moslfrenkischa Dialekt is.
- Es gibt a Åbschdãndschbråchn, dé kõa Ausbauschbråch han, wia in Airopa zum Baischbü Romanes, d Schbråch fu de Roma und Sinti. Dés kã si åwa in da Zukunft endan, wãn de Schriad in dé Richdung untaneman (Weatabuach, Gramatik, Litaratua, etc.)
- Es wean übrigens intanational de fum Heinz Kloss fawentn hochdaidsch Begriff "Ausbau, Abstand, Dachsprache" fawent. Auf Schbanisch sågt ma zB "lengua ausbau" und "lengua abstand" und auf Englisch genau so "Abstand language" und "Ausbau language".
[dro werkln] Schau a unta
[dro werkln] Gwøn
- es.wikipedia: Ausbausprache_-_Abstandsprache_-_Dachsprache - Iwasézung ausn Schbanischn (08.10.2007)
- en.wikipedia:Ausbausprache_-_Abstandsprache_-_Dachsprache (08.10.2007)
- Kloss, H. (1967) "Abstand languages and Ausbau languages" in Anthropological Linguistics, Harvard Press
- Kloss, H. (1977) The American Bilingual Tradition
- Heinrich Schmid: Richtlinien für die Gestaltung einer gesamtbündnerischen Schriftsprache: Rumantsch Grischun. Chur 1982.
- *Helmut Glück (Hrsg.), unter Mitarbeit von Friederike Schmöe: Metzler Lexikon Sprache. Dritte, neubearbeitete Auflage. Metzler, Stuttgart/ Weimar 2005. ISBN 978-3-476-02056-7
- Trudgill P. Norwegian as a Normal Language. 2002
- Trudgill P. Glocalisation and the Ausbau sociolinguistics of modern Europe. 2004