Boarische Grammatik (Genitif)
Aus Wikipedia
![]() |
Der Àrtikl is im Dialekt „Owaöstareichisch“ gschriem worn. | ![]() |
Der Artikl do gheart zua Artiklsammlung iba'd Grammatik vo da Boarischn Sproch. A Ibasicht iba olle Artikl zum Thema findt ma in Boarische Grammatik.
Im Gégnsåz zum Hochdaidsch gibt s im Boarischn kõan zwoatn Fåi (Genitif). Ole Konstrukzionen de im Hochdaidschn midn Genitif gmåcht ghean, san auf Boarisch im dritn Fåi, oiso im Dativ. Dé õanzige Ausnãm is a Sondafoam fum preposizionaln Genitif, dea recht tipisch is fia a uarigs Boarisch, dén s åwa auf Hochdaisch so goa ned gibt. Daduach kã ma ois Éslsbruka fåst oiwai sång, das doat wo im Hochdaidschn a Genitif is, auf Boarisch kõana ghead. Dés güt fia ole boarischn Dialekt, fum Noadboarischn bis zum Diarolarischn und fu Owabaian bis ins Buagnlãnd. No mera Faktn dazua san unt baim Bunkt Bewaisfiarung zum findn.
Inhaltsverzeichnis |
[dro werkln] Besizfahøtnisse im Boarischn
Wãns kõan Genitif gibt, wia wean dãn im Boarischn Besizfahøtnisse ãzoagt? Gãns õafoach, mid am nåchgschdödn besizãnzoagadn Pronom (postposizioniads Possesifpronom).
[dro werkln] Nomale Raienfoing
De Konstrukzion in da noamaln Raienfoing funkzioniad aso:
Artikl im Datif | + Bsiza | + Possesifpronom | + Objekt |
---|---|---|---|
in | Hãns | sâi | Schwésda |
da | Maria | ia | Bruada |
de | Nåchban | eanare | Kinda |
de | Amearikana | eanare | Autos |
in | Hund | sâi | Hitn |
da | Kåz | ia | Liblingsblazl |
[dro werkln] Umdrade Raienfoing
Wãn s Objekt foam Bsiza kimt, dãn ged de Konstrukzion aso:
Artikl | + Objekt | + fu | + Artikl | + Bsiza |
---|---|---|---|---|
d | Schwésda | fum | * | Hãns |
da | Bruada | fu | da | Maria |
d | Kinda | fu | de | Nåchban |
d | Autos | fu | de | Amearikana |
d | Hitn | fum | * | Hund |
s | Liblingsblazl | fu | da | Kåz |
* fu + im (Artikl 3. Peason Singular Datif) wiad zu fum kontrahiad, oiso zãmzong.
[dro werkln] Possesifpronomina
Wãn da Bsiza duach a Pronom ausdrukt wiad, iss nu õafåcha, némli genau so wia auf Hochdaidsch, Englisch oda de romanischn Schbråchn a, nemli duach Possesifpronom + Besiz.
[dro werkln] Singular
Im Singular, oiso in da Õanzåi, schaud dés aso aus (s Geschlecht fum Objekt is wuascht):
Possesifpronom | Objekt (m.) | Objekt (f.) |
---|---|---|
mâi | Bruada | Schwésda |
dâi | Bruada | Schwésda |
sâi* | Bruada | Schwésda |
ia | Bruada | Schwésda |
insa/unsa/unna | Bruada | Schwésda |
enga/aicha/aia | Bruada | Schwésda |
êana/ia | Bruada | Schwésda |
* Zua bsondan Betonung gibt s a nu dé Sondafoam: eam sâi + Objekt (zB Bruada)
[dro werkln] Plural
Und im Plural, oiso in da Meazåi schaud dés gãnze aso aus (s Geschlecht fum Objekt is wuascht):
Possesifpronom | Objekt (m.) | Objekt (f.) |
---|---|---|
mâine | Briada | Schwésdan |
dâine | Briada | Schwésdan |
sâine* | Briada | Schwésdan |
iare | Briada | Schwésdan |
insane/unsane/unnare | Briada | Schwésdan |
engane/aichane/aiane | Briada | Schwésdan |
êanare/iare | Briada | Schwésdan |
* Zua bsondan Betonung gibt s a nu dé Sondafoam: eam sâine + Objekt (zB Briada)
* In de nordboarischn Dialekte hengtma gern ner a -e (stot -ne) ån d Plural-Posessivpronomen drå: unsere/unnere, enkere, eahnere.
[dro werkln] Da preposizionale Genitif im Boarischn
Wia schã eawénd gibt s õa Sondafoam im Boarischn, dé ma ois preposizionaln Genitif bezaichna kintad. Auf bschdimte Preposizionen foigt ned s Pronom im Datif, oiso im dritn Fåi, sondan es kimt s Possesifpronom, oiso besizãnzoagade Pronom. Soichane Preposizionen, dé dé Sondafoam büdn san:
Preposizionen | mid Genitif |
---|---|
zwéng / wéng | maina/daina |
one | maina/daina |
hinta | maina/daina |
foada | maina/daina |
Baischbü:
Zwéng maina brauchts néd woatn!
Zwéng daina woat ma sicha ned so lãng!
Gez ruig one maina waida!
Foada maina, hinta maina, links, rechts güt s ned.
Ob jez dés Fenomén wiakli a faschdékda Genitif is, oda õafåch duach s Wéglåssn fum Objekt entschdãndn is (zB zwéng maina Peason, foada maina Saitn, ...), is a Såch iwa dé ma schdraidn kintad. De Konstrukzion wiad auf jédn Fåi fu de mearan Schbrecha ois gãns tipisch fia s Boarisch aigschduft und ghead zu an oaginal boarischn Dialekt umbedingt dazua, obwoi ma sång muas, das dea preposizionale Genitif haid maistns neta mea in beschdimte Frasn oda Redewenungen fawent wiad.
[dro werkln] Da Datif ois Altanatifn
Altanatif kinan de mearan Baischbü fum preposizionaln Genitif a mim Datif büt wean. Dés is a in da modeanan Dialektfawendung de waida fabraitate Variantn.
Preposizionen | mid Genitif |
---|---|
zwéng / wéng | mia/dia |
hinta | mia/dia |
foada | mia/dia |
[dro werkln] Da Akusatif ois Altanatifn
One (ohne) is a Preposizion dé sunst in Akusatif (fiatn Fåi) falãngt.
Preposizionen | mid Akusatif |
---|---|
one | mi/di |
[dro werkln] Bewaisfiarung und Untaschiad zum Hochdaidschn
Laud da hochdaidsch Wikipedia-Saitn iwan Genitif doat, gibt s an Haufn untaschiadliche Situazionen wo ma auf Hochdaidsch (Standarddeutsch) an Genitif nema muas. Im foigendn wean ole de Situazionan aufglist und jewais de richtidige boarische Foam (in saina ostmitlboarisch Wariantn/OMB) ãngfiad:
Genitif-Tüp | daidsche Bezaichnung | daidsches Baischbü | wia ma auf Boarisch sågt |
---|---|---|---|
genetivus qualitatis | Gen. der Eigenschaft | Ticket zweiter Klasse | a Foakoatn fia d zwoate Klass |
Tal der Tränen | s Drenzadåi* | ||
des Lebens ungeteilte Freude | d fole Fraid am Lém | ||
genetivus partitivus | Gen. des Teilens | die andere Seite der Medaille | d ãndare Sait fu da Medailie |
genetivus subiectivus | Gen. des Subjekts | der Rat des Freundes | da Rådschlåg fu am Fraind |
genetivus obiectivus | Gen. des Objekts | Beachtung der Gesetze | s Beåchtn fu de Gséz |
genetivus possessivus | Gen. der Besitzverhältnisse | Vaters Hut | in Fåta sâi Huad |
der Hut des Vaters | da Huad fum Fåta | ||
gen. explicativus/definitivus | 'Ist-wie-Beziehung' | ein Strahl der Hoffnung | a Hoffnungsschdråi |
Die Strafe der Verbannung | zua Schdråf foat gschikt wean | ||
genetivus hebraicus | hebräischer Genitiv | das Buch der Bücher | s Buach fu ole Biacha |
genetivus auctoris | Genitiv des Autors | Beethovens 1. Symphonie | d easchte Simfoni fum B. |
* mãnche Såchan san auf Hochdaidsch õafåch so gschwoin, das a Iwasézung neta lusdig glinga kã ;-)
[dro werkln] Anmeakunga
- s Hochdaidsche is a a Schbråch dé gãns schdoak zum Substantiwian, oiso zum Büdn fu Hauptwöata, tendiad. Dés wiad ois bsondas 'gebildet' und 'intellektuell' angseng und is a in da Beamtnschbråch foi belibt. In soichane Konstrukzionen wiad gãns oft da Genitif fawent.
- s Boarische im Gégnsåz dazua is a Schbråch, de gean Preposizionalkonstrukzionen måcht oda klõane Némsez (Nebensätze) âifügt und auf dé Oat genaua definiad, fu wås gråd de Red is.
- vagleich aa mid dem Artikl iban Genitiv auf da hochdeitschn Wikipedia