Merthyr Tudful

Oddi ar Wicipedia

Gweler hefyd Merthyr (gwahaniaethu).

Tref a bwrdeistrefol sirol yw Merthyr Tudful, ym Morgannwg, de Cymru. Mae ganddi boblogaeth o dua 55,000. Mae etholaeth Merthyr Tudful a Rhymni yn ethol aelod i'r Cynulliad Cenedlaethol ac Merthyr Tudful a Rhymni i Senedd San Steffan yn Llundain. Mae'r etholaeth hefyd yn rhan o Ranbarth De Ddwyrain Cymru ar gyfer ethol aelodau rhanbarthol y Cynulliad.

Taflen Cynnwys 1 Hanes 2 Enwogion 3 Ardaloedd 4 Eglwysi 5 Eisteddfod Genedlaethol 6 Cysylltiadau allanol

[golygu] Hanes

Adeiladodd y Rhufeiniaid gaer yn yr ardal, ym Mhenydarren a chododd y Normaniaid gastell ym Morlais. Yn ôl traddodiad cysylltir Merthyr â sant Tudful. Daw'r enw o'r gair 'merthyr' yn ei ail ystyr, sef "eglwys er cof i sant neu ar ei fedd, neu fynwent sanctaidd".

Yn 1690 gwnaeth yr Anghydffurfwyr adeiladu gapel yng Nghwm-y-Glo, a chododd yr Undodwyr un yng Nghefn Coed yn 1747. Pan ddaeth y mewnlifiad o bobl yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg, ymuno â'r anghydffurfwyr a wnaeth y rhan fwyaf. Y meistri tir a'r diwydianwyr cyfoethog oedd yn perthyn i Eglwys Loegr.

Roedd yn ardal amaethyddol tan tua diwedd y ddeunawfed ganrif. Erbyn 1801 roedd y boblogaeth dros 7,000. Erbyn 1831 'roedd yn 30,000 a hi oedd y dref fwyaf yng Nghymru. Roedd y boblogaeth yn tyfu'n gynt yn Merthyr nag yn unrhyw dref arall yng Nghymru.

Erbyn diwedd y ddeunawfed ganrif roedd gwaith haearn yn bwysig iawn yng Nghymru ac roedd pedwar gwaith haearn pwysig yn Merthyr sef Gwaith Haearn Cyfarthfa, Gwaith Haearn Dowlais, Gwaith Haearn Penydarren a Gwaith Haearn Plymouth.

[golygu] Enwogion

• Glyn Jones, llenor.
• Dr. Joseph Parry, cerddor

[golygu] Ardaloedd

• Caedraw
• Cyfarthfa
• Galon Uchaf
• Georgetown
• Gellideg
• Y Gyrnos
• Heolgerrig
• Maerdy
• Pantysgallog
• Penydarren
• Penyard
• Pontmorlais
• Rhydycar
• Twyncarmel
• Twynyrodyn
• Ynysfach

[golygu] Eglwysi

• Capel Stryd Fawr y Bedyddwyr
• Eglwys Santes Tudful, Caedraw
• Eglwys Dewi Sant, Stryd Uchaf
• Eglwys Ffynnon Santes Tudful, Y Chwarel (The Quar yn Saesneg)
• Eglwys Babyddol y Santes Fair, Pontmorlais

[golygu] Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol ym Merthyr Tudful ym 1881 a 1901. Am wybodaeth bellach gweler:

• Eisteddfod Genedlaethol Cymru Merthyr Tudful 1881
• Eisteddfod Genedlaethol Cymru Merthyr Tudful 1901

[golygu] Cysylltiadau allanol

• Bragdy Rhymni
• Cyngor Merthyr Tudful

Trefi a phentrefi Merthyr Tudful

Aberfan | Abercanaid | Beddllwynog | Cefn Coed y Cymer | Dowlais | Pentrebach | Troedyrhiw | Merthyr Tudful | Mynwent y Crynwyr | Ynysowen Siroedd a Dinasoedd Cymru Dinasoedd, Bwrdreisdrefi a Siroedd gweinyddol ers 1996 Abertawe | Blaenau Gwent | Bro Morgannwg | Caerdydd | Caerffili | Casnewydd | Castell-nedd Port Talbot | Ceredigion | Conwy | Gwynedd | Merthyr Tudful | Pen-y-bont ar Ogwr | Powys | Rhondda Cynon Taf | Sir Benfro | Sir Gaerfyrddin | Sir Ddinbych | Sir y Fflint | Sir Fynwy | Sir Fôn | Torfaen | Wrecsam Siroedd gweinyddol 1974-1996 Clwyd | De Morgannwg | Dyfed | Gorllewin Morgannwg | Gwent | Gwynedd | Morgannwg Ganol | Powys Y siroedd cyn ad-drefnu 1974 Sir Aberteifi | Sir Benfro | Sir Frycheiniog | Sir Gaerfyrddin | Sir Gaernarfon | Sir Ddinbych | Sir y Fflint | Sir Fynwy | Sir Faesyfed | Sir Feirionnydd | Sir Forgannwg | Sir Fôn | Sir Drefaldwyn