Plinius yr Hynaf
Oddi ar Wicipedia
Roedd Gaius Plinius Secundus, (23 OC. - 24 Awst, 79 OC.), mwy adnabyddus fel Plinius yr Hynaf yn awdur a milwr Rhufeinig. Mae'n fwyaf adnabydus am ei waith Naturalis Historia.
Ganed Plinius yn Como yng ngogledd yr Eidal. Aeth ei dad ag ef i Rufain, lle'r addysgwyd ef gan gyfaill ei dad, y bardd a milwr Publius Pomponius Secundus. Astudiodd fotaneg yn topiarius (gardd) Antonius Castor. Ymhlith ei astudiaethau eraill roedd athroniaeth a rhethreg, a bu'n gyfreithiwr am gyfnod.
Ymunodd â'r fyddin a gwasanaethodd dan Corbulo yn nhalaith Germania Inferior yn 47, gan gymeryd rhan yn yr ymgyrch yn erbyn llwyth y Chauci. Bu yn Sbaen a Gâl, lle dysgodd ystyr nifer o eiriau yn yr ieithoedd Celtaidd. Dan yr ymerawdwr Nero roedd yn byw yn Rhufain, gan weithio ar ei lyfr Hanes y Rhyfeloedd Germanaidd. Defnyddiwyd hwn fel ffynhonnell gan Tacitus yn ei Annales ac yn ôl pob tebyg roedd yn un o brif ffynhonellau Germania Tacitus. Ysgrifennodd hefyd ar ramadeg a rhethreg, gan gyhoeddi Studiosus ac yna Dubii sermonis yn 67.
Pan ddaeth ei gyfaill Vespasian yn ymeradwr, bu'n gwasanaethu fel procurator yn nhalaith Gallia Narbonensis yn 70 ac yn Hispania Tarraconensis yn 73, Ymwelodd a thalaith Gallia Belgica yn 74. Ysgrifennodd hanes ei gyfnod ei hun mewn 31 llyfr, gyda'r bwriad y byddai'n cael ei gyhoeddi ar ôl ei farwolaeth. Cafodd hwn ei ddefnyddio gan Tacitus, Suetonius a Plutarch. Ei waith mwyaf oedd y Naturalis Historia, gwyddoniadur oedd yn crynhoi llawer o wybodaeth yr oes.
Apwyntiodd Vespasian ef yn praefect y llynges Rufeinig yn Misenum. Ar 24 Awst. 79, roedd ym Misenum pan ffrwydrodd llosgfynydd Vesuvius; y ffwydrad enwog a ddinistriodd drefi Pompeii a Herculaneum. Croesodd Plinius y bae i Stabiae (ger tref Castellammare di Stabia heddiw), i astudio'r ffrwydrad yn nes at y mynydd. Bu farw yno; yn ôl ei nai Plinius yr Ieuengaf a ysgrifennodd hanes ei farwolaeth disgynnodd yn farw yn sydyn, efallai oherwydd nwyon gwnwynig o'r llosgfynydd. Er hynny, ni effeithiwyd ar y cyfeillion oedd gydag ef, ac efallai iddo farw o drawiad y galon neu achos naturiol arall.
O'i lyfrau, dim ond y Naturalis historia sydd wedi goroesi.
