Transuran
From Wikipedia
De Transuranen sünd de cheemsch Elementen, de en högere Atomtall hebbt, as dat Element Uran.
[Ännern] Begreep
Transuran weer toeerst eenfach en Begreep för en künstlich maakt superswor Element. Fröher hett man neemlich glövt, dat Uran hat sworste Element is, dat in de Natur vörkummt un dorüm ok keen swor’t Element vörkommt. Dat in bannig lütte Mengden in de Natur vörkommende Isotop vun dat Plutonium 244Pu weer eerst 1971 opdeckt – lang nadem de Begreep Transuran al bruukt weer. An sik müss man dorüm vundaag vun Transplutonium-Elementen snacken.
[Ännern] Egenschoppen
De Transurane sünd all radioaktiv mit Halfweertstieten twüschen en poor 10.000.000 (roor, t. B. dat 244Pu) över en poor Minuuten bit hen to ganz lütte Deelen vun’n Sekunn (faken).
De Reeg vun de Transurane fangt in dat Periodensystem na dat Uran mit de Atomtall 92 an mit de Elementen Neptunium (93) an. Neven dat Plutonium, dat för de Karnsplitten vun Bedüden is, höört ok all de künstlichen sworeren Elementen dorto. De eersten dorvun bit to dat Nobelium (102) weern all dör de Arbeitsgrupp üm Glenn Theodore Seaborg maakt un beschreeven worrn. Seaborg hett dorför 1951 denn ok den Nobelpries för Chemie kregen. Tohopen mit dat Element Lawrencium (103) un de noch vör dat Uran stahenden Elementen Thorium un Protactinium höört se all to de cheemsch Serie vun de Actinoiden.
Wiel de meisten Transurane blots kotte Halfweertstieten hebbt – vergleken mit geoloogsch Tietrüüm – kommt se in de Natur gor nich oder man blots in lütte Sporen vör, de denn dör Neutroneninfang un flogend Betaverfall ut Uran to Stannen kommt. De eenzig Utnahm is dat Plutonium, dat deelwies noch ut de Anfangstiet vun uns Sünnsystem stammt.
Technisch warrt de Transuranen ut Uran oder annere Elementen mit noch högere Atomtall maakt. Dorto warrt Atomkarns vun solke Elementen in Gaumakers mit Neutronen oder annere Atomskarns beschaten. Döt de dorbi vörkommende Fusion künnt de högeren Elementen to Stannen kommen.
