Striekzwevel
Van Wikipedie
Een striekzwevel of een lucevar* is een klein houtjen waor vuur mee emaak kan wonnen, 't hef een brune of rooie kop dee braand as e langes de lucevardeuze ehaold wonnen.
Onderwarpen |
[bewark] Geschiedenis
De Chinezen vunnen neet allinnig 't buskruut mar oek de striekzevel uut. Volgens een tekse uut 950 nao Christus wönnen der staafjes dennehout mit zwevel in-evoerd. De uutviending van disse 'lochbrengende stave' stam uut 't jaor 577 nao Christus. De veiligheidslucevar (säkerhets tändstickor) wönnen in 1844 uut-evunnen deur de Zweedse chemicus Gustaf Erik Pasch. An disse uutviending gungen veurof: de strieklucevar mit witte fosfor, en daorveur nog de dompellucevar van de Fransman J. Chancel.
[bewark] Samenstelling
De samenstelling van de ontvlambaore kop is in de loop van de tied veraanderd.
- Dompellucewas bevatten onder meer zwevel en kaliumchloraot; deur de lucevar in zwevelzuur te dompelen ontbranen 't al gelieke.
- De (onveilige) strieklucevar bevatten onder meer witte fosfor, zodat strieken langes een roew vlakke al genog was veur ontbraanding.
- Veiligheidslucewas warken deur de reactie tussen zwevel en kaliumchloraot.
- Mederne, milieuvriendelijke lucewas bevatten gien zwevel meer, mar een iezer-fosforverbiending dee of-ebreuken wonnen tot iezeroxide en fosfaot.
Vrogger wönnen de stelen van striekzwevels emaak van dennenhout, tegesworig van 't hout van de peppel.
[bewark] Etymologie
't Latiense woord lucifer beteken liekas 't Griekse woord fosfor letterlijk lochdrager. De naam is oek in-egeven deur de verschiening van de duvel, mit dezelfde naam, dee veur-esteld wonnen mit een lochgevende haordos. Oud-Nederlaanse woorden veur lucevar bin vuurstokje en zwavelstokje, van dit eerste woord is 't Afrikaanse woord vuurhoutjie of-eleid.
[bewark] Nedersaksisch
- Grunnegs: striekholtke, svoavelholtke luzivèr
- Stellingwarfs: lucifer
- Urkers: lucifar
- Veluws:
- lucever
- luceverre
- lucevar
- lucevär
- leucevar (Doornspiek, Nunspeet)
- lusjeva(a)r (Niekark, Bunsjoten)
- luceverhoutjen (Bennekom)
- striekzwevel
- striekzwävel
- striekzwavel
- striekzweivel (Putten)
- striekwafel, striekwezel (Epe)
- striekwefel (Une)
- strieker (Harderwiek, Garder)
- striekstöksien (Apeldoorne)
- striekholt (Oldebroek, Wezep)
- zwevelstoksie (Lieren)
- zwevelstokje (Niekark)
- zwevelstok (Putten)
- zwävel (Heerde, Waopenvelde)
