Caliban (Shakespeare)

Van Wikipedia

Caliban is een toneelfiguur in William Shakespeare's De Storm (The Tempest), de ernstig gehandicapte zoon van Sycorax die dienaar is van Prospero, die Sycorax versloeg.

[bewerk] De Wilde

In De Storm vertelt Prospero in eigen woorden hoe hij er ondanks alle moeite niet in geslaagd is Caliban beschaafd te maken. Caliban is mismaakt ter wereld gekomen, nauwelijks opgevoed, is een wolvenkind, verbitterd omdat zijn moeder hem afgenomen is.

Hij wordt door Prospero in de wouden gevonden, als vreemdsoortig wezen, nog minder menselijk dan een aap. Prospero neemt hem mee naar diens spelonk en palmt hem in. Hij probeert hem onder meer taal te leren, hem bij te brengen wat juist en goed is. Prospero zou, naar eigen zeggen, heel lief geweest zijn tegen hem ... mocht Caliban geluisterd hebben. Maar hij is nu eenmaal van nature niet zo geschapen dat hij iets goeds of nuttigs kan uitvoeren. Dus moet hij voor de oude intellectueel de vuilste taakjes opknapen, als slaaf hout halen, terwijl hij geplaagd wordt door Ariël, Prospero's huisknecht, en de verleiding van Miranda, zijn dochter, niet kan weerstaan.

[bewerk] Verzet

Caliban is, als afstammeling van Sycorax, de heks, de rechtmatige heerser, in feodale zin, over het denkbeeldige eiland waar De Storm zich afspeelt. Caliban wordt ten val gebracht door Prospero, die zelf zijn hertogdom heeft verloren en op zee is uitgezet. Caliban verzet zich een eerste keer door een poging Miranda te verkrachten, waarvoor hij wordt gestraft, gemarteld en vernederd. Een tweede poging om zich te wreken tegenover Prospero is de medewerking aan de samenzwering tussen de later aangespoelde edelen-zeelieden om Prospero te doden. Maar ook dat wordt verijdeld. Caliban is een symbool voor verschillende soorten verzet, onder meer voor het verzet van de koloniale vrijheidsstrijders (bv in de West Indies).

[bewerk] Betekenis van Caliban

Caliban heeft geen toverstaf, zoals Prospero. Hij heeft geen abstracte vrijheidsidee zoals Ariël. Voor Miranda is hij een man, voor Ferdinand is hij een monster, voor Prospero een wilde. Hij is als de draak van Leonardo, zo menselijk mogelijk. Hij was de heer van een verlaten eiland voor Prospero de rust verstoorde, en na Prospero's terugkeer naar Italië blijft hij weer alleen op het eiland achter, veel illusies armer.

Caliban is degene die groeit in De Storm. Alle andere gestalten exploreren hun herinneringen, ook Prospero, wiens drama louter academisch is. Caliban leert spreken en verandert van dier tot mens, krijgt hartstocht en schrijft zijn biografie, niet vloeiend maar toch.

Sommigen zien hem als de middeleeuwse mens die verleid wordt door de intellectualistische renaissance-idealen die betoverend werken, maar als die hem (in de vorm van Prospero) verlaten blijft hij ontnuchterd achter. Hij vervloekt zijn lot en zijn eenzaamheid wordt schrijnend.

Caliban is ook de enige die Prospero's plannen door zijn onverspelbaarheid in de war kan sturen. Hij wordt de smet op het blazoen van Prospero.

Hij is niet alleen concreet, lichamelijk, hartstochtelijk maar ook naïef ... hij wordt dronken gevoerd door Stephano die hem bij de samenzwering betrekt met de belofte van winstdeling (delen in de vrijheid). Hij is grotesk in zijn vrijheidsdrang en tragisch omdat hij zich niet kan en wil schikken in zijn lot.

Caliban is de moderne mens die Shakespeare verlaat met De Storm. En misschien denkt hij net als Prospero die naar Italië vertrekt: I'll be wiser hereafter (hierna zal ik wijzer zijn).