Goelag
Van Wikipedia
Goelag (Russisch: ГУЛаг 
uitspraak (info·uitleg)) was in de Sovjet-Unie de overheidsdienst die verantwoordelijk was voor straf- en werkkampen. De term wordt ook gebruikt om deze kampen zelf aan te duiden. De verzameling kampen in met name Siberië wordt meestal Goelag-archipel genoemd. Deze naam werd bekend door het gelijknamige boek van van Aleksandr Solzjenitsyn uit 1973. De werkkampen lagen wijd verspreid op de meest afgelegen plaatsen als een "eilandenrijk" in onbegaanbare moerassen. Vaak waren ze slechts te bereiken via de Zee van Ochotsk in het uiterste oosten, en elders via - al of niet bevroren - rivieren, of per slede. In totaal stierven in de goelags gedurende enkele decennia ruim 10 miljoen mensen, zowel Sovjetburgers als buitenlanders (met name Duitse krijgsgevangenen maar ook Polen en Finnen).
Goelag is een acroniem voor het Russische Главное управление исправительно-трудовых лагерей (Glavnoje oepravlenieje ispravitelno-troedovych lagerej), oftewel "Hoofddirectoraat voor opvoedings- en werkkampen".
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
[bewerk] De Stalinistische periode
De Goelag werd opgericht in 1930 om de vele al bestaande kampen en gevangenissen in de hele Sovjet-Unie (USSR), die in Rusland bekend stonden onder de naam katorga, te beheren. Al in 1918 opende het communistische bewind onder leiding van Lenin de eerste kampen. Met name onder het bewind van Jozef Stalin zijn veel mensen naar de kampen gestuurd; volgens officiële partijstatistieken die in 1993 werden vrijgegeven door de Russische overheid zouden in 1939, dus vlak na de periode van de Grote Zuiveringen 2.022.976 mensen gevangen hebben gezeten. Een wetsartikel tegen staatvijandige activiteiten, het beruchte Artikel 58, maakte het mogelijk om letterlijk iedereen op te sluiten. Als Vijanden van het Volk. Hierbij waren politieke tegenstanders en geestelijken, maar ook bijvoorbeeld zogenaamde klassevijanden (bijvoorbeeld mensen met een adellijke afkomst), filatelisten (wegens verdachte belangstelling voor het buitenland), gehandicapten (wegens anti-Sovjet-propaganda) en mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog dwangarbeid in Duitsland hadden verricht (wegens hulp aan de vijand). Bepaalde volkeren die de politiek van Russificatie in de weg stonden moesten het extra ontgelden, zoals de Baltische volkeren en West-Oekraïners. Na de Poolse campagne werden honderdduizenden Polen uit het door de Sovjet-Unie bezette oosten van Polen naar de goelag gestuurd. Een van hen, Gustaw Herling-Grudziński, schreef het eerste boek (A World Apart, 1951) over de goelag dat in het westen gepubliceerd werd. Meer dan een miljoen goelaggevangenen werd "vrijgelaten" om in het Rode Leger te dienen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Meer dan de helft van alle goelagdoden uit de periode 1934-1953 viel tijdens de oorlogsjaren.
Hoewel de kampen in de Sovjet-Unie een belangrijke schakel in de economie vormden, o.a. vanwege het winnen van delfstoffen, het graven van kanalen en het bouwen van steden, waren de omstandigheden in de werkkampen bijzonder slecht. De gevangenen kregen onvoldoende voedsel, slechte kleding, werden mishandeld en moesten vaak werken tot ze dood neervielen.
[bewerk] Na Stalin
Na de dood van Stalin in 1953 kwam meer dan de helft van de Goelaggevangenen vrij. Gevangenen die tot 5 jaar gevangenschap of korter waren veroordeeld kregen in 1953 amnestie; in de praktijk betekende dit dat vooral de gewone criminelen werden vrijgelaten. In 1954 werden ook grote aantallen politieke gevangen vrijgelaten, al werden deze vaak gedwongen zich nog enkele jaren in de nabijheid van het kamp te vestigen. De Goelag werd officieel ontbonden in 1960; het beheer over de kampen werd toen een taak van de KGB.
Coördinaten: 65°51′NB 88°04′OL
[bewerk] Vanaf de jaren '70
Na de jaren '70 waren de kampen verregaand gehumaniseerd en werden zij steeds meer bewoond door criminelen; politieke gevangenen werden in toenemende mate opgesloten in psychiatrische inrichtingen. In 1989 bezochten Amerikaanse Republikeinse volksvertegenwoordigers Perm 35, een van de laatst overgebleven sovjetwerkkampen. In 1990 waren Franse journalisten aan de beurt (resp. Washington Post 28/11/1989 en National Geographic 3/90). Beide groepen troffen een enkel tientallen gevangenen aan, waarvan sommigen herkend werden als spionnen. Anderen waren zogenaamde refuseniks, aan wie het recht was ontnomen om te emigreren. De gevangenen werkten acht uur per dag, zes dagen per week voor 250 roebel per maand (40 euro).
Ook nu wonen er nog mensen in sommige kampen. De enorme afgelegenheid van veel kampen, zoals de kampen rond Vorkoeta en in de Kolyma rond Magadan, maakt transport duur en het gebrek aan alternatieven zorgt dat veel ex-gevangenen gebleven zijn en soms nog steeds in de barakken wonen.
[bewerk] Toedracht
In tegenstelling tot de Duitse concentratiekampen (tussen 1933 en 1945) is de uitwerking van de "Goelag" veel minder het gevolg van een centraal gepland idee. Anders gezegd: niemand heeft echt een blauwdruk van de goelag gemaakt. De duizenden kampen vormden geen geoliede machine met daarachter een centraal sinister brein. In werkelijkheid werd het "bestuur" van de kampen gevormd door kleine plebejers op de werkvloer, die vaak een veel grotere fantasie hadden dan zij die het kampsysteem zogenaamd hebben uitgedacht. Dit neemt niet weg dat het lot van de gevangenen in beide systemen even uitzichtloos was. Een Joodse gevangene in Auschwitz-Birkenau schreef: "Ik leef namelijk in de hel van de dood en ben niet in staat de reikwijdte van mijn verlies te peilen". Dezelfde getuigenis had uit de goelag kunnen komen.
[bewerk] Aleksandr Solzjenitsyn
Een bekende gevangene van de Goelag was Aleksandr Solzjenitsyn, die het na zijn gevangenschap als zijn taak beschouwde om de herinnering aan de slachtoffers van het communisme in stand te houden. Zijn bekendste werk is het drieluik De Goelag Archipel, dat in eigen land uiteraard niet gepubliceerd werd, maar dat in het westen in 1973 verscheen. Toen Solzjenitsin zijn "Goelag Archipel" schreef, had hij het over een geografisch eilandenrijk van werkkampen in de moerassen van Siberië. De beschrijving was ook metaforisch bedoeld. De archipel als eilanden van werkkampen omringd door de zee van een normale samenleving. Nog steeds worden de buitengewesten van Siberië beschouwd als eilanden, en spreekt men in die streken over het Europese deel van Rusland, als over 'het continent'. Solzjenitsin veronderstelt dat iemand aan Stalin een blauwdruk van de Goelag overhandigd heeft. Hij schept daarmee een gevaarlijke mythe.
[bewerk] Bibliografie
- Gerard Jacobs, Goudkoorts, Contact, 1993 ISBN 90-254-0357-3
- In 1994 maakte Theo Uittenbogaard op basis van dit boek en samen met de auteur de documentaire Goud - vergeten in Siberië (bekroond werd met de Mention Spéciale op het Fipa-Festival in Nice (1995))
- Jacq Vogelaar, Over kampliteratuur, De Bezige Bij, 2006, 658 blz.
- Michel Krielaars, Overleven kan alleen door grenzen te overschrijden in NRC Handelsblad, CS, 21 april 2006.
[bewerk] Zie ook
- Katorga (dwangarbeiderskampen in Siberië tijdens het Russische Rijk)
