Hafiz
Van Wikipedia
Hafiz (of Hafez) (1320 - 1390) was een Perzische dichter en mysticus in de soefitraditie. Hij werd geboren als de derde zoon van een zekere Baha-ud-Din in Shiraz. Zijn volledige naam luidde Khwajeh Shams Al-din Muhammad Hafez-e Shiraz. Hafiz is een Arabische term voor iemand die de Koran uit zijn hoofd kent, en werd door hem gebruikt als pseudoniem.
Zijn lyrische gedichten, de Ghazals, staan bekend om hun schoonheid van klank en vorm. De thematiek van liefde en wanhoop, het noodlot, mystiek en vroege Soefistische thema's waar de Perzische poëzie al tijdenlang van doordrongen was geweest, kwamen tot volle bloei in zijn vernuftig geconstrueerde en emotioneel aansprekende gedichten.
Inhoud |
[bewerk] Leven en legendevorming
Er zijn maar weinig geloofwaardige gegevens bekend over het leven van Hafiz. Wel bestaan er vele anekdotes van min of meer mythische proporties. Afgaand op het referentiekader van zijn poëzie moet deze zoon van een kolenhandelaar welopgeleid zijn geweest, of een manier hebben gevonden om zich bij te scholen. Er wordt algemeen aangenomen dat Hafiz op 69-jarige leeftijd is overleden. Hij was zich welbewust van zijn immense populariteit, en verwoordde de algemene opinie in de volgende strofen, wellicht met karakteristieke zelfspot besprenkeld:
- Nimmer heb ik zoetgevooisdere verzen
- Onder ogen gekregen dan de jouwe, O Hafez!
- Dat durf ik te zweren op de Koran
- Die je in je boezem draagt.
(Gebaseerd op de vertaling van Edward Granville Browne) [1].
Er werden allerlei wonderlijke verhalen gesponnen rondom de figuur van Hafiz na zijn dood. Vier van deze zijn het vermelden waard [1]:
- Door intensieve beluistering van de Koranrecitatieven van zijn vader zou Hafiz het op jonge leeftijd hebben gepresteerd om de gehele inhoud van de Koran uit zijn hoofd te kennen. Ook zou hij de werken van Molana (Jalal al-Din Muhammad Rumi), Sa'adi, Attar en Nezami van buiten hebben geleerd.
- Voordat hij bij Attar van Shiraz (een geleerde van enigszins twijfelachtige reputatie) in de leer ging, zou Hafiz bij een bakkerij hebben gewerkt en brood bezorgd hebben in een welvarende stadswijk. Daar zou hij voor het eerst de ravissante Turkse genaamd Shakh-e Nabat hebben ontdekt, aan wie enkele van zijn gedichten zijn gericht.
- Op 60-jarige leeftijd hield Hafiz een wake van 40 dagen en nachten, door in een cirkel te gaan zitten die hij voor zichzelf had getrokken. Op de ochtend van de laatste dag ontmoette hij Attar weer ter gelegenheid van hun 40-jarig samenzijn en kreeg een volle wijnkelk aangeboden. Op deze plek zou Hafiz vervolgens "Kosmisch Bewustzijn" hebben bereikt.
- De befaamde veroveraar Timoer de Manke beval Hafiz op boze toon om een van zijn verzen nader toe te lichten:
- Die beeldschone Turkse uit Shirazi
- Nam de touwtjes in handen en stal mijn hart;
- Ik geef Samarkand en Bokhara voor die
- Hindoe schoonheidsvlek waar ze mij steeds mee tart.
(Fragment uit Ghazal 3)
(Vertaling gebaseerd op de Engelse versie van Shahriar Shahrari [2])
Aangezien Samarkand zijn hoofdstad was, en Bokhara de mooiste stad van het koninkrijk, bekloeg Timoer zich over de euvele moed van Hafiz om die twee te willen inruilen voor een nietige beauty spot op het aangezicht van notabene een Turkse uit Shiraz. Hafiz boog diep, en diende hem van repliek met de woorden "Helaas, O Prins, is het juist deze verkwisting die mij tot deze ellendige staat heeft doen vervallen!". Dit antwoord beviel Timoer zo goed, dat hij de dichter liet gaan, rijkelijk bedeeld met souvenirs. [2]
[bewerk] Vertaalproblematiek
Er bestaat geen definitieve versie van de pas later verzamelde werken van Hafiz, Diwan genaamd. De edities variëren van 573 tot 994 verschillende gedichten. Hoewel hij niet altijd evenveel bijval van de literaire kritiek ontving en vaak blootstond aan de verwijten van orthodoxe groeperingen, had Hafiz grote invloed op de Perzische dichtkunst na hem. Verder heeft hij zijn sporen achter gelaten in het oeuvre van vooraanstaande Romantische dichters als Goethe en Byron. De eerste vertaling in het Engels verscheen pas bijna 4 eeuwen na zijn dood, namelijk die van William Jones in 1771. Vanaf de Verlichting bestond er in Europa interesse in vreemde culturen. De Ottomanen beschikten over veel Perzische handschriften [9]. Veel vertalingen gaan de mist in door het aparte figuratieve taalgebruik en de opzettelijke ambiguïteit waar Hafiz bekend om staat. Het duiden van zijn poëzie vergt veel aandacht en wetenschappelijk onderzoek om achter de letterlijke en symbolische betekenis van zijn idioom te komen.
Een goed voorbeeld ter illustratie van deze vertaalproblematiek is de recente poëziebundel vertaald door Daniel Ladinsky, The Gift: Poems by Hafiz the Great Sufi Master. Deze dichtbundel is na publikatie in 1999 een commercieel succes geweest, maar heeft ook aanleiding gegeven tot controverse. Ladinsky mag dan in staat zijn om klassiek Perzisch te lezen, maar als bezwaar is naar voren gebracht dat deze vertaling voornamelijk uit vondsten bestaat uit de koker van Ladinsky zelf.
Zijn versie bestaat namelijk uit voorwerpen, situaties, termen, uitdrukkingsvormen van gedachten en beschrijvingen die in feite zeer ver verwijderd staan van de oorspronkelijke versie en het algehele corpus van de Perzische literatuur. Men kan zich afvragen welke commerciële faktoren en ontoereikende scholing hebben bijgedragen tot de publikatie van een dergelijke uitgave, die onder het spiritueel ingestelde New Age publiek gretig aftrek vindt. Landinsky's versie geeft een verkeerd beeld van een dichter van dit kaliber - iets wat ondenkbaar zou zijn in het geval van Goethe of Shakespeare. [1]
[bewerk] Religieuze metaforen
De poëzie van Hafiz is gëent op de Soefi leerstellingen van zijn tijd, waarin de voorliefde voor knappe jongelingen en het drinken van (verboden) wijn niets anders dan aardse metaforen zijn voor religieuze staten van bewustzijn die op geen andere wijze kunnen worden beschreven, zoals in de eerste drie coupletten van Ghazal 11 duidelijk moge worden:
- O wijndrager, verblijdt mijn kelk met wijn, gezwind!
- O minstreel, breng me het lot, mij goed gezind.
- Het aangezicht van mijn Geliefde flonkert in mijn kelk,
- Je kunt haast niet bevatten waarom ik de wijn omhels.
- Eeuwig leeft hij wiens hart voor de Liefde is ontwaakt
- Zo zullen de Eeuwigheidsboeken mijn balans hebben opgemaakt.[2]
De taveerne of kroeg speelt ook een figuurlijke rol, namelijk als de plaats waar het hart (kelk) de liefde van God ontvangt in de vorm van wijn. De roes die hierop volgt is de bedwelming door de Eenwording met God, zoals uitgedrukt in het volgende fragment uit Ghazal 47:
- Wie eenmaal zijn weg vond naar de steeg van de kroeg
- Zou wel dwaas zijn als hij naar een ander vroeg.
- Het Lot kroont geen drinker met dronkenschap
- Behalve de geluksvogel aangeschoten door de hoogste roes.
- Wie eenmaal zijn weg vindt tot de deur van de kroeg
- Ziet door de gulheid der wijn het tempelgeheim ontsloten.
- Wie nu doorgrondt het geheim van die wijn
- Vindt het verborgene in het stof onzer zolen.[2]
Hoewel de poëzie van Hafiz beïnvloed is door zijn Islamitische geloof wordt hij alom gerespekteerd door lezers met een andere godsdienstige achtergrond, zoals Hindoes en Christenen. Zelf dichtte Hafiz al:
- Van God heb ik zoveel geleerd
- Dat ik me niet langer meer
- Beschouw als een Christen, een Hindoe,
- een Moslim, een Boeddhist of een Jood.
- De Waarheid heeft zoveel genereus met me gedeeld
- Dat ik mij niet langer meer
- Beschouw als een man, een vrouw, een engel
- Of zelfs een ziel zo naakt.
- De Liefde is zo hecht met Hafiz bevriend geraakt
- Dat zij tot as is vergaan en mij heeft bevrijd
- Van iedere notie en voorstelling
- Waarmee mijn geest zich ooit heeft vermeid.[2]
De Indiase goeroe van Iraanse afkomst Meher Baba, die elementen van het Soefisme, Hindoeïsme en Christelijke mystiek samensmolt, zou Hafiz tot op zijn sterfbed blijven citeren. Hij gebruikte ook de termen "Geliefde" voor God [9] en "God-intoxicated" voor de door God bedwelmden. Een Britse volgeling van deze spirituele leermeester, Pete Townshend, zou later gebruik maken van de typische beeldspraak van Hafiz op zijn soloplaat Empty Glass en de ballade The Sea Refuses No River. (zie Eindnoot)
[bewerk] Artistieke invloed
In de hedendaagse kultuur van Iran worden de gedichten van Hafiz tot de meest geliefde Perzische poëzie gerekend, en ook veel gebruikt in traditionele muziek. Jongeren voelen zich aangetrokken tot deze literatuur, vooral nadat een rock band genaamd O-hum zich op de verzen van Hafiz heeft gericht voor hun liedteksten. Zijn poëzie is verder een bron van inspiratie voor de prominente Iraanse kunstschilder Mahmoud Farshchien.
[bewerk] Tot in het graf bewaard
Hoewel Hafiz ooit werd aangemerkt als "De Uitlegger van Mysteries" blijven er juist vele onopgeloste mysteries rond zijn persoon en literaire werken hangen. Zoals hij zelf al naar voren bracht:
- Ben ik een zondaar of een heilige,
- Wat mag het zijn?
- Hafiz bewaart het geheim van zijn eigen
- Mysterie in dit refrein ... [1]
Toen hij overleed, woedde er een controverse over de vraag of Hafiz gezien zijn hedonistische en onorthodoxe leefwijze voor een gewijde (Islamitische) begrafenis in aanmerking kwam of niet. Hij had dit zelf al geanticipeerd in de laatste coupletten van Ghazal 46:
- Praat me niet van de schande
- Waarop mijn roem zal rusten
- Want roem en hoge banen
- Veracht ik, en hak ik aan spanen.[2]
Zijn vrienden wisten de autoriteiten echter te overtuigen, door volgens overlevering een knaap lukraak een couplet te laten kiezen en voorlezen. Wonder boven wonder werd het het zevende couplet van Ghazal 79:
- Lijk noch leven spreekt het tegen:
- Op de Hemelvaart van Hafiz rust Gods zegen.[2]
Twintig jaar na zijn dood werd er zelfs de Hafezieh graftombe geïnstalleerd in de Musalla Tuinen van Shiraz. Op zijn albasten grafsteen staat een van zijn gedichten gegraveerd, waaruit het volgende:
- Stort uit, O Heer, over mij
- Uit de wolken van Uw leidende Genade
- De regen van Vergiffenis
- Die immer rapper spat op mijn graf
- Alvorens ik, als het stof op de wind van koren tot kaf
- Oprijs en wegvlied, de kennis der mensen voorbij.
- Wanneer Uw gezegende voeten
- Zich wenden tot mijn graf
- Zult U mij wijn en de luit
- In de hand brengen.
- Uw stem zal schallen door
- De plooien van mijn lijkgewaad
- En ik zal oprijzen en naar
- Uw minstreelpijpen dansen.[2]
Tegenwoordig wordt deze Hafezieh jaarlijks door miljoenen bezocht, en door sommigen als een heus bedevaartsoord beschouwd voor deze dichter van alle tijden, die lezers van over de hele wereld uitdaagt om zijn poëzie te doorgronden en te waarderen.
[bewerk] Referenties en externe links
- [1] (Geïnitieerd door een 15-jarige Iraanse scholiere in Canada)
- Biografische informatie en de vertaling van Mr. Shahriar Shahriari van de originele gedichten uit het Perzisch in het Engels, waarop mijn Nederlandse versie is gebaseerd: [2]. Ik ben de heer Shahriari zeer erkentelijk voor uitleg per E-mail van Ghazal 79 en de uitdrukkelijke toestemming verleend op zijn website om zijn materiaal voor niet-commerciële doeleinden op het Internet te gebruiken. Aangezien idioom en rijm niet altijd parallel lopen, zijn de variaties van mijn hand.
- Hafez Project [3]
- Hafiz vertalingen in het Engels van G. Bell [4]
- The Songs of Hafiz: [5]
- Wetenschappelijke artikelen over Hafiz in de Encyclopaedia Iranica (Columbia University): [6]
- 500 oorspronkelijke Hafez Shirazi Ghazaliyat in het Perzisch: [7]
- Voordracht door native speaker: [8]
- Volgens de Iranist Dr Asghar Seyed-Gohrab kan '"Vriend" in het Perzisch geliefde betekenen, maar ook God'. [9]
- De Perzische muze in de polder: De receptie van Perzische poëzie in de Nederlandse literatuur, red. Marco Goud en Asghar Seyed-Gohrab (ISBN 9051706960).
- Eindnoot:Toelichting van Pete Townshend: ["The Sea Refuses No River kwam voort uit mijn interesse voor de dichters die Meher Baba graag las, (Inayat Khan en Hafiz)... ik was getroffen door de analogie voor Gods liefde (wijn) en de taveerne (hart). Dat is de plek waar je de wijn ontvangt door een lege kelk te heffen, en daar heb ik de titel van Empty Glass vandaan. Meher Baba interpreteerde een gedicht over Gods liefde als wijn door menselijke liefde met water te vergelijken en wellust als rioolwater te beschouwen, maar uiteindelijk gaat het allemaal op in de onmetelijke oceaan die voor de oneindige aanwezigheid van God staat." (Interview met John Pidgeon uit januari 1996, afgedrukt op de compilatie-CD The Best of Pete Townshend, Eel Pie Recording Productions Ltd, 1996).]
