Jacobitisme (politiek)
Van Wikipedia
Het jacobitisme ontstond toen de Rooms-katholieke koning Jacobus II Stuart van de Britse troon werd gestoten, ten voordele van de protestantse Willem III
Het jacobitisme is een politieke stroming dat het Rooms-katholieke koningshuis Stuart weer terug op de Britse troon wou hebben. De jacobieten waren actief eind 17e eeuw, begin 18e eeuw (al zijn er tot op de dag van vandaag enkele jacobieten) in het Verenigd Koninkrijk van Engeland, Schotland, Ierland en Wales. De beweging ontstond toen de Rooms-katholieke koning Jacobus II Stuart van de Britse troon werd gestoten, ten voordele van de protestantse Nederlandse stadhouder Willem III van Oranje-Nassau en de dochter van Jacobus, Maria Stuart.
Velen aanvaardden deze volgens hen onrechtmatige afzetting van de koning niet, en steunden de Stuarts. Vooral in het katholieke Ierland steunden jacobieten hun verdreven koning, maar ook de Schotse Hooglanden waren broeihaarden van Jacobitisme. Ook in Engeland en Wales kwamen jacobieten voor, zelfs onder protestanten.
Inhoud |
[bewerk] Motieven
Veelal staken er achter deze royalistische gevoelens motieven van eigenbelang. Zo steunden de katholieke Ieren uiteraard het feit dat hun koning katholiek zou zijn. Maar ook de Schotten die hun clansysteem bedreigd zagen, voelden meer voor de Stuarts dan voor de Hannovers, de lijn die geïnstalleerd werd. Jacobitisme wordt vaak gezien als een soort Schots separatisme, maar dit klopt niet, al vielen de twee vaak samen. Ook ging het niet altijd om zuivere godsdiensttwisten, maar vaak om culturele en sociale conflicten die hier hun breuklijn vonden, zoals het conflict tussen de feodale Lowlanders en de Highlanders met hun clansysteem.
Globaal kunnen we dus vier breuklijnen onderscheiden:
- de sociale opbouw van de samenleving (clan versus feodaal)
- het principe dat de vorst door God aangewezen is versus het principe dat de vorst door de volksvertegenwoordigers wordt aangeduid
- Rooms-katholiek versus protestant
- pro de Unie contra de Unie
[bewerk] Jacobitische opstanden
[bewerk] 1715
De eerste jacobitische opstand vond plaats na de dood van koningin Anne in 1714 en de komst van het Huis Hannover. James Edward Stuart, zoon van de laatste Stuart-koning en bijgenaamd de Old Pretender, leidde deze opstand in 1715 in Schotland. De timing was uitstekend. James had het militaire voordeel, had de steun van de Highlanders, en bovendien was de Unie tussen Schotland en Engeland van 1707 niet direct voordelig gebleken voor de Schotten, zodat deze opstand eerder het karakter had van een separatistische strijd, maar dat verdween toen de opstand zich ook uitbreidde tot Northumberland in Engeland. James weifelde echter te lang, maakte fouten, en het militaire voordeel verdween. Hij werd verslagen en vluchtte terug naar Frankrijk.
Ook de volksheld Robert Roy MacGregor, beter bekend als Rob Roy, liet zich in deze strijd zien aan de kant van de jacobieten, maar dan eerder als een opportunist dan als een echte overtuigde aanhanger.
[bewerk] 1745
Bekender is de laatste opstand van 1745, toen de zoon van James Edward Stuart, Charles Edward Stuart - beter bekend als Bonnie Prince Charlie - landde met slechts 7 kompanen in Schotland. Al snel sloten er zich 6000 Highlanders aan, wat eigenlijk een mislukking bleek in vergelijking met de 30.000 potentiële weerbare mannen. Charles bleek een onbekwaam leider te zijn en werd verslagen in Culloden, vlak bij Inverness.
Als resultaat werd het dragen van tartan verboden (dit was in Schotland een uiting geworden van Jacobitisme). Ook werd het spelen op de doedelzak en het spreken van Gaelic verboden, en ook mochten de clanhoofden geen privélegers meer hebben. Deze punten - en vooral het laatste - vernietigden de facto het clansysteem in Schotland.
[bewerk] Jacobitische troonpretendenten
- Jacobus VII en II (6 februari 1685 – 16 september 1701)
- Jacobus VIII en III (16 september 1701 - 1 januari 1766)
- Karel III (1 januari 1766 – 31 januari 1788) (Bonnie Prince Charlie)
- Hendrik IX (13 januari 1788 – 13 juli 1807).
Hendrik was de laatste die een claim op de Britse troon liet gelden. Na zijn dood stierf de directe lijn van het huis Stuart uit en ging het successierecht over op het huis Savoye, het huis Oostenrijk-Este en (tot op de dag van vandaag) het huis Wittelsbach:
- Karel IV (Karel Emanuel IV van Sardinië (13 juli 1807 – 6 oktober 1819), afstammeling van de jongste dochter van Karel I.
- Victor (Victor Emanuel I van Sardinië) (6 oktober 1819 – 10 januari 1824)
- Maria III en II (Maria Beatrix van Savoye)
- Frans I (Frans V van Modena) (15 september 1840 – 20 november 1875)
- Maria IV en III (Maria Theresia Henriëtte van Oostenrijk-Este (20 november 1875 - 3 februari 1919
- Rupprecht (3 februari 1919 – 2 augustus 1955)
- Albrecht (Albrecht Luitpold Ferdinand Michael, hertog van Beieren) 2 augustus 1955 - 8 juli 1996)
- Frans II (Frans Bonaventura Adalbert Marian, hertog van Beieren) (8 juli 1996 - heden)
[bewerk] Zie ook
- Huis Stuart
- Stadhouder Willem III - over Willem III die koning werd in de plaats van Jacobus II
- Noord-Ierland - de symboliek van het Jacobitisme leeft voort in het conflict tussen katholieken en protestanten, zoals bv. bij de Oranjemarsen die elk jaar uitdraaien op rellen.
- Carlisme - Het Carlisme is in zijn structuur te vergelijken met het Jacobitisme: beiden willen een ander koningshuis aan de macht brengen, de ene in het Verenigd Koninkrijk, de andere in Spanje.
- Orangisme - Het Orangisme in België wil de rechtmatige koningslijn van de Oranje-Nassau familie herstellen op de troon van België of het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.
