Jan van der Heyden
Van Wikipedia
Jan van der Heyden (Gorinchem 1637 - Amsterdam 12 september 1712) was een architectonisch landschapsschilder, een uitvinder en een tijdgenoot van Meindert Hobbema en Jacob van Ruisdael.
Inhoud |
[bewerk] Biografie
Jan van der Heyden kwam op ongeveer 12-jarige leeftijd met zijn ouders naar Amsterdam, waar hij in 1656 werd gedoopt en in 1661 in het huwelijk trad. Hij schilderde voornamelijk stadsgezichten en beheerste de leer van het perspectief tot in de details. Vooral de nauwkeurigheid — het fijne loof of de stenen muren, waarvan de voegen minutieus zijn bestudeerd — geven zijn werk een bijzondere waarde. De figuren in zijn composities zijn ingeschilderd door Adriaen van de Velde, Eglon van der Neer of Jan Lingelbach. Jan van der Heyden reisde naar Veere, Brussel, Keulen, Düsseldorf en Xanten. Van hem zijn ook een enkele interieurs bekend, waarop boeken, een atlas van Blaeu of globes staan afgebeeld.
[bewerk] De straatlantaarn
Jan van der Heyden had het voordeel dat hij een zekere beroepsmatige flexibiliteit had. Terwijl zijn beroepsgenoten mooie schilderijen maakten—en geen droog brood verdienden—combineerde hij het schilderen met een studie van de werktuigbouwkunst. Hij ontwierp een betere straatverlichting (1669) voor de stad Amsterdam. Er zijn ruim 1.800 lantaarns geplaatst. Het initiatief is ook in andere steden nagevolgd, o.a. Haarlem en Groningen. In 1673 ontving Jan van der Heyden 93 gulden van het stadsbestuur van Den Haag voor het ontwerpen van de eerste Haagse straatlantaarn. In 1679 publiceerde hij 't Licht der Lamp Lantaarens onsteken door Jan van der Heijde, Inventeur derselve en opsigter der Stads Lantaarns van Amsterdam. In 1682 werden 1600 straatlantaarns in Berlijn geplaatst.
De Jan van der Heyden-lantaarn was een koperen lantaarn van bijna zestig centimeter hoog, voorzien van vier ruiten, waarvan er één als deurtje was uitgevoerd om de lantaarn te kunnen schoonmaken. In het deurtje was een luikje aangebracht om de lantaarn te ontsteken. Bovenop zat een soort schoorsteentje (een 'snuiver'). De lantaarn was geplaatst op een vierkante eikenhouten paal van twaalf voet lang (ruim drie meter) en zes duim dik (vijftien cm) of op een houten wandarm met ongeveer een meter uitslag. Als brandstof gebruikte men een mengsel van raap- en lijnolie. Voor onderhoud en bediening werden speciale lantaarnaanstekers aangesteld. Zij moesten een eed afleggen waarin zij beloofden de instructies na te komen en de overgebleven olie terug te bezorgen.
[bewerk] De brandweerslang
Jan van der Heyden verbeterde de brandweerpomp reeds in 1672. Hij demonstreerde zijn uitvinding bij het stadhuis en vanaf de Westertoren. Hij publiceerde daarover samen met zijn broer in 1690 Bericht Wegens de Nieuw geïnventeerde En Geoctroyeerde Slangbrandspuiten: Uitgevonden door Jan en Nicolaes van der Heyden. Het boek is opgedragen aan Nicolaes Witsen. De burgemeesters waren onder de indurk en in elk van de zestig wijken werd een nieuwe spuit opgesteld. Jan van der Heyden kreeg bezoek van Peter de Grote, die te vergeefs probeerde hem over te halen mee te gaan naar Rusland. De uitvinder verkocht hem wel een aantal brandspuiten à 385 gulden per stuk. (N.B. De meeste Russische huizen en paleizen waren van hout).
Op in het IJ waren voor bescherming van schepen, nog vijf schouwen gelegd, op elk waarvan twee spuiten geplaatst waren. Deze spuiten werden bediend door het schuitenvoerdersgilde. Ook ontwierp Van der Heyden een soort aanjager voor het oppompen van water uit de gracht. De pompen werden bediend door de mannelijke leden van het turf- en het bierdragersgilde, maar ook door weesjongens. Omstreeks 1780 werden de leren slangen vervangen door de geweven hennepslangen.
Van der Heyden woonde en werkte dertig jaar lang in de Koestraat bij de Nieuwmarkt, in de voormalige Latijnse school, die hij in 1681 had gekocht. Hij was opzichter van de stadslantaarns en brandmeester bij het brandspuitgilde en stierf als een bemiddeld man. In de Amsterdamse wijk De Pijp is een straat naar hem vernoemd.
[bewerk] Bron
- Breen, Joh. C. (1913) Jan van der Heyden, elfde Jaarboek Amstelodamum, p.29-63.
- Driessen, J. (1996) Tsaar Peter de Grote en zijn Amsterdamse vrienden.
[bewerk] Externe link
- Het Gemeentearchief Amsterdam over Jan van der Heyden]
- Het Rijksmuseum over Jan van der Heyden
- Een gerestaureerde brandweerspuit in Ommen
![]() |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Jan van der Heyden van Wikimedia Commons. |