Leidmotief
Van Wikipedia
Een Leidmotief (naar analogie met het Duitse Leitmotiv), is in zijn oorspronkelijke betekenis een muzikaal thema dat in een opera (meer bepaald het Musikdrama) steeds terugkeert als in de tekst of op het toneel een bepaalde figuur, gedachte of voorwerp verschijnt. Ook emoties en gedachten worden aan motivisch materiaal gelinkt. Hierdoor gaat de luisteraar het thema met die figuur of dat object associëren en de muziek een concrete betekenis geven. Met dit stijlmiddel kan de muziek dan de gebeurtenissen op het toneel gaan becommentariëren wat aan het werk een hele extra dimensie geeft. Daarnaast creëert het een groot motivisch web doorheen 1 of meerdere opera's. Het wordt ook in andere disciplines gebruikt.
Inhoud |
[bewerk] In de muziek
[bewerk] Toepassing
Het leidmotief wordt herhaald, omgekeerd, door verschillende instrumenten overgenomen, soms ook ritmisch of melodisch licht gevarieerd. Zo wordt het een erkenning en bindmiddel doorheen het muziekstuk. Bij programmamuziek of opera kan het leidmotief ook gebruikt worden om een thema (bijv. dood) of een personage aan te kondigen of te vergezellen. Zo wordt muziek en beeld één geheel. Het gebruik van het leidmotief begon in de romantiek, Hector Berlioz werkte dit bijvoorbeeld sterk uit met zijn "idée fixe" in zijn Symphonie fantastique.
[bewerk] Richard Wagner
Een meester in het gebruik van het Leitmotiv was de grondlegger van het Musikdrama: Richard Wagner. In zijn Ring des Nibelungen was de Leitmotivtechnik niet enkel een mooi middel om samenhang te creëren, maar door de reusachtige omvang van de tetralogie (3 avonden met een vooravond) was de Leitmotivtechnik een ware noodzaak. De motieven duiken onafhankelijk van de lineair afwikkelende handeling op. Ze verwijzen (als Erinnerung) naar het verleden of (als Ahnung) naar de toekomst. Hierdoor wordt een web gecreëerd waarbij het lineaire tijdsverloop doorbroken wordt (het motief verwijst naar het verleden of de toekomst). Dit brengt enerzijds een statisch tijdsbesef teweeg, maar anderzijds ligt een dermate grote progressieve tijdsstructuur aan de basis van de muziek zelf (dus ook van de motieven) dat het statische tegelijk ook erg vooruitstreeft in de tijd. Wagner sprak zelf overigens altijd van Gefühlsmoment, een term die in de muziek echter geen algemene ingang heeft gevonden.
De combinatie van het Leitmotiv met de unendliche Melodie lagen aan de basis van een nieuw soort opera (Musikdrama) die rond 1920-1930 uiteindelijk (na Arnold Schoenberg en Alban Berg) in een impasse zou geraken.
[bewerk] Overige disciplines
- Bij filmmuziek is een leidmotief bijna een "must", om het beeld van situaties of personen ook muzikaal te versterken. Een bekend voorbeeld is de muziek van Ennio Morricone bij de film C'era una volta il west (Once upon a time in the west), waarbij de vier hoofdrolspelers ieder hun eigen muziekje hebben.
- Het begrip wordt ook vaak gebruikt in de literatuurwetenschap, waar het in ongeveer dezelfde betekenis wordt gebruikt als in de muziek. Het gaat dan om een formeel terugkerend motief in een literair werk om personages, situaties of terugkerende gebeurtenissen herkenbaar te maken of ze via formele herkenning van dat motief met elkaar te verbinden. Een goed voorbeeld is een typische uitspraak van een karakter, die telkens weer herhaald wordt. Een leidmotief is dus een formeel stijlmiddel: het komt in de tekst uitdrukkelijk voor. In die zin verschilt het van het (abstractere) grondmotief van een werk, dat op verschillende manieren uitgedrukt kan worden.
- In een afgeleide betekenis wordt het ook in andere kunstvormen gebruikt ("Het vierkant is het leidmotief bij Piet Mondriaan")
- In het algemene taalgebruik wordt het soms voor grondmotief gebruikt, in een meer algemene betekenis als synoniem van de "rode draad", die bijvoorbeeld door een toespraak loopt. Dit is enkel correct als een bepaald formeel element herhaald wordt.
