Piet Mondriaan
Van Wikipedia
Piet Mondriaan (Amersfoort, 7 maart 1872 - New York, 1 februari 1944) is een Nederlandse kunstschilder, die echter voornamelijk in het buitenland heeft gewerkt. Piet Mondriaan wordt algemeen gezien als een pionier van de abstracte kunst. Zijn werk is wereldberoemd en dient als inspiratiebron voor vele architecten en ontwerpers van toegepaste kunst. Zelf noemt hij zijn schilderstijl neoplasticisme.
Mondriaan ondertekende zijn werk ook vaak met Mondrian. Hij is oorspronkelijk geboren als Pieter Cornelis, maar veranderde rond 1911 zijn voornaam in eenvoudig Piet.
Inhoud |
[bewerk] Biografie
Mondriaan werd geboren als zoon van een streng christelijke hoofdonderwijzer en een ziekelijke moeder. Hij had een oudere zus Christien (1870-1939) en drie jongere broers, Willem (1874-1945), Louis (1877-1943) en Carel (1880-1956). Mondriaans vader had een voorliefde voor tekenen en gaf dit vak op school. Mondriaan kreeg ook les in tekenen van zijn oom Frits Mondriaan, kapper van beroep maar ook een verdienstelijk amateurschilder. In 1889 voltooide Mondriaan zijn opleiding die hem in staat stelde les te geven in het tekenonderwijs op de lagere school. In 1892 kreeg hij ook een soortgelijk diploma voor de middelbare school.
[bewerk] Periode in Nederland
De periode dat Mondriaan in Nederland woonde werd gekarakteriseerd door onrust: hij verhuisde veel, had derhalve vele adressen in vooral Amsterdam en ook daarbuiten. Ook in geestelijke zin was Mondriaan zoekende. Zo deed hij in 1893 belijdenis voor de strenge Gereformeerde kerk.
In 1909 sloot hij zich aan bij de Theosofische Vereniging in Amsterdam, ook wel Borr genoemd. Later probeerde hij lid te worden van de vrijmetselarij, maar hij werd hier afgewezen omdat hij eerst op de Borr hadt gezeten.
In 1892 ging Mondriaan naar de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten in Amsterdam. In het begin schilderde hij religieuze werken en geïdealiseerde scènes uit het platteland. Ook maakte hij portretten. Hij schreef zelf hierover:
- "Op mijn 22e begon een zeer moeilijke tijd voor mij. Om in mijn levensonderhoud te voorzien deed ik allerlei soorten werk: bacteriologische tekeningen maken, schilderijen copieëren in Musea, ook gaf ik les. Toen begon ik landschappen te verkopen en ik was blij dat ik net genoeg geld kon verdienen om te doen wat ik wilde doen."
Gedesillusioneerd doordat hij vrijwel niets verkocht, sloot Mondriaan zich aan bij links-radicale kringen. Na de bloedig eindigende spoorwegstaking in 1903 vertrok hij uit Amsterdam en vestigde hij zich in Uden in Noord-Brabant. Daar schilderde hij landschappen, zonsondergangen, molens en bloemen.
Mondriaan liet zich inspireren door Vincent van Gogh, die inmiddels meer geliefd was geworden dan hij gedurende zijn leven geweest was. Mondriaan schilderde in deze periode portretten en nog steeds bloemen.
Rond 1907 begon Mondriaan sterk gestileerde landschappen te schilderen, waarbij hij de werkelijkheid (het realisme) steeds meer losliet. De sfeer van zijn werk was sprookjesachtig en waarschijnlijk beïnvloed door de theosofie, hoewel een directe invloed slechts in één werk te zien is (de triptiek Evolutie). Het werk doet denken aan dat van de Haagse School en de Amsterdamse impressionisten maar met een mystiek symbolistische inslag die ook te vinden is bij tijdgenoten als Mathijs Maris, Floris Verster en de Friese kunstenaar Jan Mankes.
Grote invloed had in die tijd ook Jan Toorop op Mondriaans werk. In 1908 woonde Mondriaan in Zeeland en schilderde onder andere verschillende versies van de kerk van Domburg. Hij schilderde ook korte tijd in pointillistische stijl.
In alles toonde hij zich een zoekend kunstenaar die de vele stromingen in die tijd onderzocht naar mogelijkheden.
In 1909 overleed Mondriaans moeder. Hij verkocht zijn avant-gardistische werk steeds beter. Hoewel het werk nog steeds figuratief is, werden de afbeeldingen hoekiger.
[bewerk] Nederland: Naar de pure abstractie
In 1914, bij het begin van de Eerste Wereldoorlog, bezocht Mondriaan zijn zieke vader. Door de oorlog kon hij echter niet terug naar Parijs. Hij ging daarom een tijdje werken in het Zeeuwse Domburg waar hij onder meer contact had met Jan Toorop. Hij begon met schetsen van het kerkje en de zee die uiteindelijk uitmondden in zijn eerste abstracte werken, waaronder de serie "Pier en Oceaan".
Die werken werden later aangekocht door Helene Kröller-Müller, waarvan hij, op advies van de kunsthistoricus H.P. Bremmer, een toelage ontving. Deze werken exposeerde hij in het Stedelijk Museum in Amsterdam op de expositie 'Moderne Kunst', die opende op 3 oktober 1915.
De jonge kunstenaar Theo van Doesburg zag zijn werken en schreef hier een lovende recensie over in het tijdschrift Eenheid. Doesburg en Mondriaan raakten bevriend.
Mondriaan vestigde zich in het bij kunstenaars geliefde Laren. In januari 1915 ging hij wonen op de Oude Naarderweg 12 in het pension van Catharine Hannaert. In juli 1915 verhuisde hij naar de Pijlsteeg (nu Groene Gerritsweg 17), waar hij samen met de componist Jacob van Domselaer ging wonen. Van Domselaer schreef onder invloed van Mondriaan zijn 'Proeven van Stijlkunst' componeerde, de enige verwezelijking van Mondriaans ideeën in muzikale vorm.
Vanaf 1917 verdween elk naturalisme uit het werk van Mondriaan, en langzamerhand ook elke beweging en diepte. Voortaan gebruikte hij nog alleen de primaire kleuren rood, blauw en geel en bovendien grijs, wit en zwart. Soms werden de roden en blauwen nog wat afgezwakt met extra wit, maar dit wordt steeds minder.
Mondriaan werd hierop geschrapt van de lijst van te ondersteunen kunstenaars door Bremmer.
[bewerk] Parijs: Kubisme
In 1911 vertrok hij naar Parijs om beter kennis te maken met het werk van Pablo Picasso en andere kubisten, dat hij in Amsterdam op de tentoonstelling Moderne Kunstkring had leren kennen. In Parijs liet hij het gebruik van zijn tweede voornaam achterwege. Hij werd beïnvloed door het werk van Picasso en George Braque en ging schilderen zoals zij destijds deden, met zwarte lijnen, vrijwel zonder kleur, in vooral bruin en grijs.
Mondriaan schilderde vooral bomen en boomgaarden, waarbij zijn werk steeds minder naturalistisch werd. De schilderijen kregen ook titels zoals Compositie nr. 9. Nog steeds liet Mondriaan zich echter door de werkelijkheid inspireren, door een oude muur bijvoorbeeld, of door de zee. Maar ook later in zijn leven bleef hij zichzelf als realist zien ; abstract-realist.
[bewerk] Parijs: Bloeiperiode
In 1919 ging Mondriaan terug naar Parijs en betrok er zijn oude atelier. Hij merkte echter teleurgesteld dat de kubisten niet dezelfde radicale weg zijn gegaan als hijzelf maar dat zij nog steeds realistische elementen in hun werk blijven opnemen. Picasso bijvoorbeeld bleef dat zijn hele leven doen.
In deze periode schilderde Mondriaan ook af en toe bloemen, waarschijnlijk vooral bedoeld voor de verkoop en wellicht ook als symbool voor de ontbrekende vrouw in zijn leven. In 1921 overleed Mondriaans vader.
In 1922 hield het Stedelijk Museum in Amsterdam ter gelegenheid van zijn vijftigste verjaardag een overzichtstentoonstelling van zijn werk.
Het schilderen van de zo eenvoudig en vanzelfsprekend lijkende werken van Mondriaan was een langdurig proces, waarbij Mondriaan moest zoeken naar de juiste plaats van lijnen en vlakken. Hierbij werden vele verflagen over elkaar heen aangebracht. Omdat olieverf een erg lange droogtijd heeft, gebruikte Mondriaan het onwenselijke petroleum als droogmiddel. Dit had tot gevolg dat de verf flinke barsten ging vertonen. De doeken van Mondriaan zien er hierdoor in musea veel minder strak uit dan ze ongetwijfeld bedoeld zijn geweest en zoals ze in reproducties vaak afgebeeld worden.
Mondriaan richtte zijn Parijse atelier in volgens de principes van De Stijl en liet het atelier ook vaak fotograferen, echter zonder dat hij zelf daarbij wilde poseren. Mondriaan leefde als een kluizenaar en werkte hard. Door zijn steeds verdere vereenvoudiging van de composities leek het einde van de abstracte kunst door Mondriaan te worden bereikt.
Zijn in opdracht gemaakte Compositie met twee lijnen uit 1931 is een hoogtepunt uit zijn werk. Het diagonaal opgehangen vierkante schilderij bevat slechts twee elkaar kruisende zwarte lijnen op verder wit doek. De lijnen zijn uiterst zorgvuldig geplaatst en geven een indruk van stabiliteit bij de toch instabiele ruitvorm van de lijst. De bewoners van Hilversum beviel het schilderij, dat was opgehangen in het door Willem Dudok ontworpen stadhuis, echter niet. De gemeente Hilversum wilde het schilderij verkopen en met de opbrengst een pand restaureren. Er ontstond een rel omdat het doek aan de gemeente was geschonken. Uiteindelijk werd het schilderij verkocht aan de gemeente Amsterdam. Het is nu opgenomen in de collectie van het Stedelijk Museum.
Wat de meeste mensen momenteel (in 2006) als vanzelfsprekend waarderen en accepteren als kunstwerk, werd in Mondriaans tijd door velen met afschuw bekeken.
Mondriaan paste in deze periode een strenge scheiding aan tussen de lijn en het vlak. Een lijn was altijd zwart, vlakken waren wit of kregen een kleur, maar dan alleen rood, geel of blauw. Naar verluidt vormde deze starre dogmatiek de bron van de verwijdering tussen Mondriaan en Van Doesburg, toen Van Doesburg ook diagonalen in zijn werk wilde gaan toepassen. Er bestaan echter geen schriftelijke bronnen die deze stelling bewijzen.
[bewerk] New York: opnieuw vernieuwing
In 1938 ging Mondriaan, bij de dreiging van de Tweede Wereldoorlog, eerst naar Londen. Toen daar echter een bom in zijn tuin terecht kwam vertrok hij naar New York. Daar zocht hij weer naar vernieuwing en brak hij met zijn strenge principes.
Kleur kwam speelser terug in zijn werk en uit sommige doeken verdwenen de zwarte lijnen zelfs geheel. Een technische vernieuwing was dat Mondriaan plakstroken papier ging gebruiken als hulpmiddel. Het bij zijn dood nog onvoltooide schilderij Victory Boogie-Woogie laat zien dat Mondriaan bezig was met vernieuwing, en aansluiting zocht bij de ritmiek in de muziek.
[bewerk] Laatste levensperiode
Mondriaan overleed in 1944 aan longontsteking, op 72-jarige leeftijd. Hij is begraven op de Cypress Hill Cemetery in New York City.
Mondriaan liet weinig na. In zijn woning was bij zijn overlijden weinig meer aanwezig dan enkele persoonlijke documenten en slechts enkele boeken. Alle brieven die hij had ontvangen van de vele personen waarmee hij correspondeerde waren kennelijk vernietigd. De door Mondriaan geschreven brieven zijn echter vaak wel door de ontvangers bewaard.
[bewerk] Werken
[bewerk] Victory Boogie-Woogie
Het werk Victory Boogie Woogie (de naam is niet van de kunstenaar zelf) is sinds 10 augustus 1998 te zien in het Haags Gemeentemuseum. Dit werk werd door de Nederlandse Stichting Nationaal Kunstbezit gekocht voor ruim tachtig miljoen gulden van de eigenaar S. Newhouse uit New York. Door velen in Nederland werd hiertegen geprotesteerd, vooral tegen het ongekend hoge bedrag voor een onvoltooid schilderij, waarop de papieren plakstroken nog aanwezig zijn.
Het werk is aangekocht door een schenking van De Nederlandsche Bank aan de genoemde stichting, waarbij het schilderij eigendom werd van de Staat der Nederlanden. De Nederlandse Bank wilde met dit gebaar afscheid nemen van de Nederlandse gulden, omdat het besluit om de euro in te voeren, genomen was.
In de Tweede Kamer werden vragen gesteld over de geheime handelwijze door de Nederlandse Bank en minister Gerrit Zalm, die zich hiermee aan de wettelijke controle door de Kamer leek te onttrekken. Anderen vonden het een briljante actie, omdat door de geheime handelswijze prijsopdrijving werd voorkomen.
Dr. Hans Locher, directeur van het Haags Gemeentemuseum, stelde in deze periode dat:
- de Victory Boogie Woogie een triomferend antwoord is op de Tweede Wereldoorlog. De beroemde Guernica van Picasso is gegroeid tot hét beeld van geweld en oorlogsslachtsoffers in de twintigste eeuw. Welnu: de Victory Boogie Woogie van Mondriaan is hét beeld van de overwinning van levensvreugde en vrijheid.
Maar of het schilderij de Nachtwacht van de twintigste eeuw is, zoals toenmalige staatssecretaris Rick van der Ploeg het werk noemde, zal de tijd moeten leren.
[bewerk] Tijdschrift De Stijl
Samen met onder meer Theo van Doesburg richtte hij in 1917 het tijdschrift De Stijl op waarin hij verhandelingen over kunst schreef. Ook de, eveneens in Laren wonende schilder Bart van der Leck schreef voor De Stijl en had een grote invloed op Mondriaan.
[bewerk] Schilderstijl
Mondriaan wordt algemeen gezien als een pionier van de abstracte kunst. Zijn werk is wereldberoemd en dient als inspiratiebron voor vele architecten en ontwerpers van toegepaste kunst. Zelf noemde hij zijn schilderstijl het neo-plasticisme.
Zijn schilderstijl was niet altijd hetzelfde. In het begin maakte hij ander werk dan later.
[bewerk] Exposities
Zie voor een (niet compleet) overzicht van de exposities van Mondriaan de pagina Exposities van Piet Mondriaan.
[bewerk] Schilderijen
- Grazende Kalfjes', 1903
- Molen aan 't Gein, ~1905
- Molen bij zonlicht, 1908, olieverf op doek, 114 x 87 cm [1]
- View from the Dunes with Beach and Piers, Domburg. 1909. Oil and pencil on cardboard, 11 1/4 x 15 1/8" (28.5 x 38.5 cm) [2]
- Compositie in Ovaal met Color Planes 1. 1914. Olie op canvas, 42 3/8 x 31" (107.6 x 78.8 cm) [3]
- Tableau no. 2 / Composition no. V. 1914. Oil on canvas, 21 5/8 x 33 5/8" (54.8 x 85.3 cm). [4]
- Compositie met Rood, Blauw, Zwart, Geel en Grijs, 1921. Olie op canvas, 29 7/8 x 20 5/8" (76 x 52.4 cm) [5]
- Ruitvormige Compositie met Rood, Grijs, Blauw, Geel en Zwart, 1924-25
- Tableau I: Lozenge met vier lijnen en grijs, 1926. Olie op canvas, 44 3/4 x 44" (113.7 x 111.8 cm) [6]
- Broadway Boogie Woogie 1942-43. Olie op canvas, 50 x 50" (127 x 127 cm)
- Victory Boogie Woogie, 1942-1944 [7]
[bewerk] Werk van Mondriaan in Nederlandse musea
- Rijksmuseum, Amsterdam, enkele vroegere werken
- Stedelijk museum Amsterdam, onder meer de 'compositie met twee lijnen'
- Haags gemeentemuseum - grootste collectie van Mondriaan's werken ter wereld, met vrijwel alle bekende werken uit zijn oeuvre van voor 1914 en werken uit zijn latere periode, met onder meer de Victory Boogie-Woogie
- Kröller-Müller museum, vooral veel werk rond 1914-1918, waaronder 'Pier en Oceaan' en 'Compositie X in Zwart-Wit'
In buitenlandse musea onder andere:
[bewerk] Mondriaanhuis
In Amersfoort staat het Mondriaanhuis. Het museum bevindt zich in het geboortehuis van Piet Mondriaan.
[bewerk] Mondriaanmonument
Mondriaan heeft van 1880 tot 1892 in Winterswijk gewoond. Daar is bij de Tricotfabriek, die recentelijk gerestaureerd is, op 12 mei 2006 het Mondriaanmonument onthuld, gemaakt door Paul Keizer en Albert Dedden van Artwork uit Deventer.
[bewerk] Bronnen
- Piet Mondriaan, Composities op het lege vlak, Susanne Deicher, 1994
- Verschillende websites, waaronder [8] en [9]
[bewerk] Literatuur
Over Piet Mondriaan is veel literatuur verschenen. Wie puur in zijn werk is geinteresseerd heeft veel aan de catalogue raisonné van Joosten en Welsh die een compleet en zeer uitgebreid overzicht bied van al zijn werken. Wie meer wil weten over de interpretatie van zijn werken en zijn eigen ideeën over zijn werk kan onder meer terecht bij de boeken van Carel Blotkamp.
- Blotkamp, Carel: Mondriaan in detail (Utrecht [etc.] : Veen [etc.], 1987)
- Blotkamp, Carel: Mondriaan : destructie als kunst (Zwolle : Waanders, 1994)
- Mondrian, Piet: Plastic art and pure plastic art (New York : Wittenborn, Schultz, 1951). Overzicht van zijn Engelse geschriften
- Oud, J.J.P. & Wijsenbeek, Mr. L.J.F.: Mondriaan (Zeist: W. de Haan NV, 1962) Twee gebundelde essays van collega Oud ('Mondriaan: De mens') en Wijsenbeek ('Mondriaan: Schilder en Denker').
- Welsh, Robert; Bakker, Boudewijn en Bax, Marty: Mondriaan aan de Amstel 1892-1912, (tent. Amsterdam, Gemeentearchief 1994)
- Postma, Frans: 26, Rue du Départ : Mondriaan's atelier in Parijs, 1921-1936 (Berlin : Ernst & Sohn, 1995).
- Threlfall, Tim: Piet Mondrian: His Life’s Work and Evolution, 1872 to 1944 (New York & London: Garland Publishing, Inc., 1988)
- Welsh, Robert P. en Joosten, Joop M.: Piet Mondrian : catalogue raisonné (Blaricum: V+K Publishing, 1998). Zeer uitgebreid overzicht van zijn werk in twee dikke delen.
- Bax, Marty: Piet Mondriaan compleet, Blaricum, V+K Publishing 2001.
- Bax, Marty: Het web der schepping. Theosofie en kunst in Nederland van Lauweriks tot Mondriaan, Amsterdam, Uitgeverij SUN 2006.
[bewerk] Externe links
  |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Mondrian op Wikimedia Commons en bij het artikel Piet Mondrian op de Engelse Wikipedia. |
- Artcyclopedia met links naar veel afbeeldingen van Mondriaans werk
- Piet Mondriaan op Art Net
- Het Gemeentemuseum in Den Haag, met onder meer de Victory Boogie-Woogie
- Werken van Piet Mondriaan
- Mondriaanhuis Geboortehuis van Mondriaan
- Stichting Mondriaan Winterswijk
- Mondriaan in Domburg
- Het Stedelijk Museum in Amsterdam heeft werken van Mondriaan
- Toespraak staatssecretaris v.d. Ploeg over Victory Boogie-Woogie
