Michel Foucault

Van Wikipedia

Paul-Michel Foucault (Poitiers, 15 oktober 1926 - Parijs, 25 juni 1984) was een Frans filosoof.

Inhoud

1 Biografie
2 Kritische beschouwing
3 Voornaamste werken
4 Zie ook
5 Externe link

[bewerk] Biografie

De Franse denker Paul-Michel Foucault was afkomstig uit een welgestelde familie van medici. Zijn vader verwachtte dan ook dat zijn zoon deze traditie voortzette. De jonge Foucault was echter vastbesloten professeur d’Histoire (geschiedenisleraar) te worden. Daarom doorliep hij gedurende de Tweede Wereldoorlog het elitaire hypokhâgne dat hem moest voorbereiden op de studie aan de École Normale Supérieure, de elite-universiteit van Frankrijk. Hij slaagde er echter niet in meteen te worden toegelaten, maar na studie bij Jean Hyppolite, die filosofie doceerde aan het khâgne en bij wie hij uitblonk, werd hij alsnog toegelaten.

Tijdens zijn studie aan de ENS worstelde Foucault met zijn seksuele geaardheid (hij was homoseksueel) en had suïcidale neigingen. Hij was korte tijd lid van de communistische partij. Begin jaren ’50 slaagde hij erin zowel zijn filosofie- als psychologiediploma te behalen. Zijn interesse ging daarna in eerste instantie uit naar de psychopathologie, de leer van de geestesziekten. Het mag dan ook niet verbazen dat hij in 1961 zijn proefschrift schreef getiteld: Folie et déraison. Histoire de la folie à l’âge classique (Geschiedenis van de waanzin in de klassieke tijd). Tot dan toe was Foucault nog nauwelijks bekend.

Dat veranderde toen in 1966 zijn boek Les mots et les choses. Une archéologie des sciences humaines (De woorden en de dingen. Een archeologie van de menswetenschappen) uitkwam. Vanaf deze publicatie is zijn reputatie gevestigd. Dat werd nog eens extra bevestigd toen hij in 1970 werd voorgedragen voor het befaamde Collège de France, waar hij de leerstoel Geschiedenis van Denksystemen bekleedde. Foucault zou die positie bekleden tot hij in 1984 aan aids overleed.

[bewerk] Kritische beschouwing

Over het algemeen is het werk van Foucault te begrijpen middels een aantal kernbegrippen, verdeeld over drie periodes: Waarheid (jaren '60), Macht (jaren '70) en Lust en het Zelf (jaren '80). In de jaren ’60 stond dus "de Waarheid" centraal. In zijn geruchtmakende boek Les mots et les choses (De woorden en de dingen), dat in 1966 verscheen, stelde hij de vraag hoe de mens over zichzelf vanaf de Renaissance denkt als waar wezen. Met zijn zogenaamde archeologische methode groef hij de denklagen van de geschiedenis af. Hij kwam toen tot een aantal conclusies. Geschiedenis ontwikkelt zich discontinu. De waarheid is een tijdelijk construct, geen oorsprong maar een effect. De hedendaagse, zelfbewuste mens is een uitvinding die dateert van rond 1800, een uitvinding die overigens weer op het punt staat te verdwijnen.

Na 1970 onderzocht Foucault de relatie tussen soevereine en disciplinerende macht in Surveiller et Punir (Toezicht en straf - in het Nederlands vertaald als Discipline, toezicht en straf) uitgegeven in 1975. Hier was zijn methode niet meer statisch zoals in Les mots et les choses. Hij deed genealogisch onderzoek naar de werking van de macht. Dat wil zeggen: hij onderzocht de ontstaansgeschiedenis van macht als dynamisch gegeven. Zo zit de mens verankerd in onzichtbare machtsstructuren, instituties die hem disciplineren, zoals bijvoorbeeld de school, het leger, het gerecht, het ziekenhuis. In al deze methodisch opgezette onderzoeken staat de positie van het subject als autonoom rationeel denkend wezen altijd ter discussie.

Foucault zocht geleidelijk aan middelen om weerstand te bieden tegen waarheids- en machtspraktijken die de mens in een keurslijf hebben geplaatst en hem onderworpen hebben (assujetissement). De laatste jaren richtte hij zich dan ook op vrijheidspraktijken door een onderzoek naar de Zelfervaring van het subject. De ontwikkeling van Lust en het Zelf stonden centraal in de twee laatste delen van het nooit voltooide Histoire de la sexualité (Geschiedenis van de seksualiteit): L’usage des plaisirs en Le souci de soi (Het gebruik van de Lust en De zorg voor het Zelf, beide verschenen in 1984).

Foucault heeft zichzelf nooit als filosoof gezien, eerder als historicus van denksystemen, een post die hij van 1970 tot zijn dood in 1984 aan het befaamde Collège de France bekleedde. In de filosofische traditie kunnen we Foucault categoriseren in de continentale traditie, filosofie die zichzelf in het centrum van de cultuur plaats. Over het algemeen wordt Foucault gesitueerd onder de postmodernisten. Deze term is echter aan inflatie onderhevig. Binnen het postmodernisme, een term die ook gebruikt wordt in andere culturele disciplines en contexten, hebben zich inmiddels meerdere nuances afgetekend. De term structuralist, waarmee Foucault ook wel wordt omschreven, heeft hij altijd afgewezen - al ontkent hij niet dat zijn werk erdoor beïnvloed is en hij structuralistische elementen gebruikt voor zijn onderzoek. Hij wordt soms ook een poststructuralist genoemd. Foucault kan dan ook het beste gekenschetst worden als een differentie-denker, iemand die denkt in termen van wat verschilt, die anders denkt, maar ook die poogt het Andere te (door)denken.

In zijn denken heeft Foucault met name invloed ondergaan van de (Franse) Linguistic Turn (Nietzsche – Freud – De Saussure). Deze Linguistic Turn houdt een verschuiving in van een bewustzijnsfilosofisch paradigma (Descartes) naar een taalfilosofisch paradigma (De Saussure). Hierin speelt vertoogsanalyse (discours) een determinerende rol. Het is niet het zelfbewustzijn of het cogito die het kennen constitueert, maar de taal die het zelfbewustzijn constitueert. Ook Kant en Hegel spelen hierin een rol, met name in de jaren ’60. Pas in de laatste dagen van zijn leven sprak Foucault zich uit over de invloed van Heidegger op zijn werk.