Nerviërs

Van Wikipedia

De Nerviërs (Latijn: Nervii), waren een Belgische volksstam die ten tijde van de verovering door Caesar in het noorden van Frankrijk en het zuiden van België woonde, tussen Schelde en Maas. Buurvolkeren waren: de Viromandui (Vermandois, Fr.), de Atrebates (Arras, Fr.) en de Atuatuci¹. De stam controleerde een belangrijke sector van de grote handelsweg van Keulen naar Amiens. Tacitus vermeldt dat de Nerviërs in zijn tijd prat gingen op hun "Germaanse" afkomst, als het ware om zich te distantiëren van de "tamme" Galliërs. Caesar zegt inderdaad dat de meeste Belgen "afkomstig waren van de Germanen", d.w.z. van over de Rijn kwamen. De Griekse geograaf Strabo schrijft dat de Nerviërs een Germaans volk waren en aan de Treveri grensden. Waarschijnlijk verwisselt hij de Nerviërs met de Eburonen².

De latere, zeer uitgestrekte civitas Nerviorum omvatte waarschijnlijk ook de woongebieden van andere stammen, waarvan Caesar zegt dat ze afhankelijk waren van de Nerviërs: Ceutrones, Levaci, Geidumni, enz.³ Dit Romeinse administratieve gebied wordt verondersteld begrensd door de Rupel in het noorden en de Schelde in het westen; dichte bossen maakten dat in het oosten en het zuiden de grenzen onduidelijk waren. De civitas (administratieve stad) zelf was Bagacum Nerviorum (Bavay, N.-Fr.). Tijdens de late keizertijd werd de hoofdstad verplaatst naar Cameracum (Kamerijk/Cambrai, N.-Fr.).en veranderde de naam in civitas Cameracensium. De grenzen bleven ongeveer bewaard in die van het middeleeuwse bisdom Kamerijk.

Inhoud 1 De Nerviërs en Caesar 1.1 De slag aan de Sabis 1.2 De belegering van het winterkamp van Cicero 1.3 Identificaties 2 Noten 3 Externe links

[bewerk] De Nerviërs en Caesar

In 57 v. Chr. trachtten de Nerviërs, o.l.v. Boduognatus, Caesar tegen te houden aan de Sabis⁴. Vroeger werd deze waterloop geïdentificeerd met de Samber, later met de Selle, een zijriviertje van de Schelde (Fr.), recent met de Samme, een bovenloop van de Zenne ter hoogte van La Louvière. Enkele jaren later, in 54 v. Chr., slaagde de stam er bijna in het legioen van Quintus Cicero, dat in hun grensgebied overwinterde, uit te schakelen⁵ met represailles als gevolg⁶. Voor de grote opstand van Vercingetorix leverden ze volgens Caesar 5000 man⁷.

Caesar leed in de slag aan de Sabis zware verliezen, hetgeen hem ertoe noopte een aantal details mee te delen over deze volksstam, die overeenkomen met wat hij in zijn inleidend hoofdstuk vertelde over de Belgen in het algemeen: zij lieten geen Romeinse handelaars toe binnen hun gebied en wilden geen wijn of andere luxegoederen invoeren; het waren woeste en dappere kerels, die zich niet met Rome wilden inlaten⁸.

Caesar heeft een interessante uitweiding over de "hagen", die typisch blijken te zijn geweest voor het Nervisch gebied waar hij in 57 v.Chr. doorheen trok (Frans en Belgisch Henegouwen, Waals-Brabant) en de velden en wegen afzoomden, waardoor de mars gehinderd werd⁹. De Romeinse veldheer kent er een militaire functie aan toe: de Nerviërs hadden geen noemenswaardige ruiterij en streden vooral te voet, waarbij zij door hun hagen in het voordeel waren. In elk geval wijzen deze hagen erop dat langsheen de grote baan Amiens-Keulen de bossen plaats hadden gemaakt voor cultuurgronden: zijn beschrijving is best toepasbaar op de "kanten" of houtwallen rondom de akkers, zoals ze tot voor enkele tientallen jaren haast overal te zien waren.

[bewerk] De slag aan de Sabis

Nadat Caesar aan de Aisne (zijrivier van de Oise) in het land van de Remi (in de omgeving van Reims) een eerste Belgisch coalitieleger had verslagen, hadden de Belgische stammen van Noord-Frankrijk waar Caesar met zijn leger naar toe trok zich één voor één aan hem overgegeven: eerst de Suessiones (rond Soissons), dan de Bellovaci (omgeving van Beauvais) en als laatste de Ambiani¹⁰. Vanuit hun gebied, dat gelegen was rond de latere stad Amiens (Samarobriva Ambianorum), vertrok Caesar met zijn acht legioenen in noordoostelijke richting, naar het gebied van de Nerviërs, naar wie ook de legers van de stammen der Atrebates en de Viromandui zich hadden teruggetrokken. Na drie dagen in het gebied van de Nerviërs te hebben opgemarcheerd vernam Caesar dat hun leger, samen met dat van de Viromandui en de Atrebates, de Romeinen opwachtte achter de rivier de Sabis op niet meer dan vijftien kilometer van zijn kamp¹¹. Net daarheen leidde Caesar zijn troepen. Wellicht verwachtte hij een zoveelste, relatief makkelijk succes¹².

De Nerviërs waren echter nauwkeurig ingelicht over Caesar's marsgewoonten en de gecompliceerde maneuvers bij de aankomst op een bivakplaats¹³. Bovendien bleken de Nerviërs en hun bondgenoten zich gedisciplineerd te gedragen¹⁴. Het aanvalsplan was erop gericht het Romeinse leger zo gevoelig te treffen dat Caesar niet anders zou kunnen dan naar Italië terug te keren.

Caesar had de kilometerslange legerkolonne (ong. vijftigduizend mensen en duizenden lastdieren) opgesteld zoals dat zijn gewoonte was in vijandelijk gebied. Na de voorhoede kwamen zes van de acht legioenen waarover hij toen beschikte, gevechtsklaar, d.w.z. zonder hun hinderlijke bagage. Die bevond zich in de lange legertros, die achter de zes legioenen voorttrok. Daarna kwamen dan de laatste twee legioenen, als bescherming voor de tros en als achterhoede¹⁵.

De kampplaats, die elke dag zorgvuldig gekozen werd door speciale eenheden, was bij aankomst van de eerste troepen al volledig voorbereid, zodat alle eenheden wisten waar ze hun tenten konden opslaan. Het eerste werk was de versterking van de kampplaats: het graven van een gracht en het opwerpen van een wal rond het enorm grote terrein. Alle legioenen kenden hun plaats in het geheel en de sector van het kamp die zij moesten beginnen versterken. Als iedereen was aangekomen (wat enkele uren duurde) was elke zijde van het kamp door twee legioenen verdedigd. Het spreekt voor zich dat tijdens het uitvoeren van de aankomstmaneuvers en het graafwerk de legioenen het kwetsbaarst waren. Wanneer de eerste delen van de legertros het kamp binnentrokken, vielen de Belgen dan ook aan¹⁶. Zij wisten dat de laatste twee legioenen op dat ogenblik nog kilometers ver waren. Zij zouden nu trachten de legioenen twee per twee uit te schakelen.

De Nerviërs, de hoofdmacht, stonden op de linkervleugel. De kleinere groepen der Atrebaten en der Viromandui stonden resp. op de rechtervleugel en in het centrum. Zij vielen het eerst aan en moesten de legioenen die de linkerkant (leg. IX en X) en de voorkant (leg. VIII en XI) van het Romeinse kamp aan het versterken waren, weglokken van de bivakplaats¹⁷. Daardoor was het kamp enkel op de rechterkant verdedigd. Op dat ogenblik viel de hoofdmacht aan. Eén deel pakte de twee legioenen van de rechterzijde (leg. VII en XII) aan, het andere trok naar het hoogst gelegen deel van het kamp, waar de staf gelegerd was¹⁸. Blijkbaar was het de bedoeling dat de hoofdmacht de twee legioenen zeer snel zou uitschakelen, om dan de anderen te gaan helpen. Wanneer de twee laatste legioenen (leg. XIII en XIV) zouden arriveren, moest de strijd beslecht zijn.

Caesar heeft dan enorm veel geluk gehad. Blijkbaar hadden de Belgen hem niet zo snel verwacht: in elk geval was een vierde stam, de Atuatuci, nog niet gearriveerd toen het gevecht moest beginnen¹⁹. De Ambiani hadden bovendien de tegenslag dat zij op hun vleugel tegenover de fameuze legaat Titus Labienus kwamen te staan, die het negende legioen commandeerde, en tegenover het al even fameuze tiende legioen. Zij leden zware verliezen en deze legioenen konden de Gallische kampplaats innemen. Toen Labienus zag wat de Nerviërs van plan waren, zond hij het tiende legioen opnieuw naar de Romeinse kant om te gaan helpen²⁰. Omdat de Belgen bovendien niet op volle sterkte waren, duurde het gevecht te lang, en het was in feite al aan het keren toen de twee laatste legioenen arriveerden²¹. Toen was het met de Belgae gedaan²².

[bewerk] De belegering van het winterkamp van Cicero

Caesar schrijft dat na de slag aan de Sabis de stam zo goed als uitgeroeid was²³. Toch waren de Nerviërs enkele jaren later talrijk genoeg om de last te dragen van een winterkamp en het bijna te vernietigen. Caesar had Quintus Tullius Cicero, de broer van de grote redenaar, opgedragen met een legioen te overwinteren in het grensgebied tussen de Nerviërs en de Atuatuci, in de buurt van de grote baan Amiens - Rijn²⁴. Hij lag daar blijkbaar in steun van het winterkamp bij de Eburonen (onder bevel van Sabinus en Cotta, op 75 km) en dat in het grensgebied van Remi en Treveri (onder bevel van Labienus, op 90 km). Hoewel Caesar dat zelf nergens duidelijk zegt, mogen we aannemen dat een aantal Belgische stammen, ongeveer op hetzelfde moment, deze winterkampen hebben aangevallen, zodat ze elkaar niet konden helpen. Volgens Caesar was dat ongeveer twee weken nadat de legioenen waren aangekomen op de overwinteringsplaatsen²⁵.

Toen Ambiorix met zijn Eburonen het anderhalve legioen van Sabinus en Cotta had vernietigd, trok hij onmiddellijk naar de Atuatuci. Samen trokken ze naar de Nerviërs. Totaal onverwacht bestormden de drie stammen, die zoveel mogelijk krijgers hadden bijeengetrommeld, het winterkamp²⁶. De Romeinen sloegen de aanval af, werkten zo goed en zo kwaad als het ging de versterkingen af, en hielden stand. Dan deden de Belgen aan Quintus Cicero het aanbod hem met zijn legioen weg te laten trekken, maar die weigerde²⁷. Daarop sloten de Belgae het winterkamp volledig in met een gracht en een wal. Deze belegeringswerken, met een totale omtrek van 6 km, werkten ze op een paar uur af, wat een idee geeft van hun aantal²⁸. Toen de Belgae de dagen daarop telkens weer aanvielen, werd de toestand stilaan hachelijk. Op de zevende dag schoten de Belgae het kamp in brand en vielen massaal aan. Voorlopig echter konden de Romeinen stand houden.

Van bij de eerste aanval had Cicero herhaaldelijk geprobeerd Caesar op de hoogte te brengen, wat telkens mislukt was²⁹. De boden die in handen vielen van de Belgae, werden voor de ogen van de soldaten op een afschuwelijke manier om het leven gebracht. Toen duidelijk werd dat het maar een kwestie was van dagen voor het kamp zou vallen en dat er iets moest gebeuren, bracht de Nerviër Vertico, die niet had willen meedoen met zijn stamgenoten en zijn toevlucht had gezocht in het winterkamp, de redding. Hij kreeg één van zijn mensen zover dat hij het nog eens wou proberen. Die man raakte door de verdedigingsgordel en zo werd Caesar, die al op weg was naar Italië en dus van niets wist, ingelicht.

Caesar stuurde de bode onmiddellijk terug met een bericht voor Cicero en organiseerde een mini-legertje. Hij vertrok onmiddellijk met twee legioenen. Labienus, wiens kamp belegerd werd door de Treveri, kon niet komen helpen. Met zijn twee legioenen trok Caesar bliksemsnel op richting Cicero. Die kreeg het bericht van Caesar pas laat te zien en geloofde slechts dat er hulp op komst was, toen de uitkijkposten in de verte rookpluimen van branden opmerkten en toen de Belgae de belegering plotseling opgaven.

Caesar, die door Cicero verwittigd was dat de Belgen in zijn richting kwamen, sloeg zijn kamp op aan de Piéton, een klein zijriviertje van de Samber in een machtige vallei³⁰. Aan de overkant stond de legermacht van de Belgae te wachten. Door zijn bivak met opzet klein te houden en te doen alsof hij bang was van de Belgen, lokte Caesar een aanval uit. De Romeinen stonden echter klaar en joegen de Belgen bij een plotse uitval op de vlucht. Caesar trok onmiddellijk verder naar Cicero. De hulp was geen moment te vroeg gekomen: 90 percent van Cicero's legioen was gedood of gewond.

[bewerk] Identificaties

• Dat de Sabis niet met de Samber mag geïdentificeerd worden (toch deed Robert Nouwen dat nog in Caesar in Gallië, Leuven, 2003) is sinds de jaren veertig en vijftig van vorige eeuw doorgedrongen in de handboeken via het werk van twee onderzoekers, P. Turquin en A. Arnould³¹. Hun onderzoek was gebaseerd op taalkundige gronden en op de gegevens uit de tekst van Caesar. Zij verdedigden de identificatie met de Selle, die reeds in 1898 voorgesteld was door E. de Marneffe. Recent stelde Hans Rombaut³² dat de Sabis moet geïdentificeerd worden met het kleine riviertje de Samme tussen Binche en Manage ter hoogte van La Louvière, met name in de omgeving van Petit-Bois d'Haine (Henegouwen, België).

• De identificatie van de naamloze "vallis et rivus (beek)" met de Piéton is gebeurd op basis van de gegevens uit de tekst van Caesar en eigen waarnemingen.

[bewerk] Noten

¹ Caesar, Commentarii de bello Gallico II 16.2-4.
² Tacitus, Germania, 28.4; Strabo, Geogr. IV 3.3. – Strabo schrijft dat de Senones, Remi, Atrebates en Eburones ten westen van de Treveri en Nervii gesitueerd zijn. De Nervii zelf zouden langsheen de Rijn, tussen de Treveri en de Menapii, wonen.
³ Caes., D.B.G. V 39.1 (Geidumni is de traditionele lezing die men in de uitgaven van De Bello Gallico zal vinden. Waarschijnlijk gaat het om de Geldumni, waarvan de naam bewaard is in Geldumnacum, de oorspronkelijke naam van het huidige Geldenaken/Jodoigne (België). Voor de filologische en taalkundige bewijsvoering zie J. Van Loon en A. Wouters, "De stamnaam Geidumni", Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis, 72(1994), pp. 25-34.) Op basis van Tacitus, Historiae, IV.15, beweren dat de noordelijke grens tot aan de Bataven zou hebben gereikt, is niet verantwoord. De grenzen van de civitas zijn besproken door G. Faider-Feytmans, "Les limites de la cité des Nerviens", L'Antiquité Classique, 21(1952) 338-358
⁴ Caes., D.B.G. II 16-28.
⁵ Caes., D.B.G. V 38-52.
⁶ Caes., D.B.G. VI 2-3.
⁷ Caes., D.B.G. VII 7.75.3.
⁸ Caes., D.B.G. II 4-5.
⁹ Caes., D.B.G. II 17.4.
¹⁰ Caes., D.B.G II 5-15.
¹¹ Caes., D.B.G II 16.
¹² Caes., D.B.G II 18.
¹³ Caes., D.B.G II 17.2-3.
¹⁴ Caes., D.B.G II 19.6. - een kwaliteit die de Romeinen niet graag toeschreven aan de "barbaren".
¹⁵ Caes., D.B.G II 19.1-3.
¹⁶ Caes., D.B.G II 19.6.
¹⁷ Caes., D.B.G II 23.1-3.
¹⁸ Caes., D.B.G II 23.4-5.
¹⁹ Caes., D.B.G II 16.5.
²⁰ Caes., D.B.G II 26.4-5.
²¹ Caes., D.B.G II 26.1-3.
²² Caes., D.B.G II 27.
²³ Caes., D.B.G. II 28.1.
²⁴ Caes., D.B.G. V 24.2.
²⁵ Caes., D.B.G. V 26.1 en 47.4.
²⁶ Caes., D.B.G. V 39.2, 40.2, 6. - dat nog moest worden afgewerkt.
²⁷ Caes., D.B.G. V 39.1, 41.4, 52.4. - gelukkig, want Sabinus en Cotta, die op een dergelijk aanbod wel ingingen, waren in een hinderlaag gelokt, iets waarvan Cicero niet op de hoogte was.
²⁸ Caes., D.B.G. V 42.
²⁹ Caes., D.B.G. V 40.1.
³⁰ Caes., D.B.G., V 49.5: trans vallem et rivum, 50.3: vallem rivumque.
³¹ P. Turquin, La bataille de la Selle (du Sabis) en l'an 57 avant J.-C., in Les études classiques 23 (1955), pp. 113-154; M.-A. Arnould, La bataille du Sabis (57 avant notre ère), in Revue Belge de philologie et d'histoire 20 (1941), pp. 29-106.
³² Hans Rombaut, Julius Caesar in België, Wetteren 2006.

[bewerk] Externe links

• België, Gallië en Germanië ten tijde van Caesar.
• Nerviërs bij het Romeinse leger (Britannia)
• Nervische munten (waaronder één met het opschrift VERCIO)
• Caesar and the Nervians
• Etymology: Nervians

Germaanse volken

Alemannen | Ambronen | Ampsivaren | Angelen | Angrivariërs | Asdingen | Bataven (Batavieren) | Bavarii | Boii (of Bojers)| Bructeren | Bourgondiërs | Chamaven | Chasuarii | Chauken | Cherusken | Chatten | Dulgubnii | Eburonen | Fosi | Franken | Frisii | Gepiden | Goten | Harii | Helisiërs | Herulen | Hermunduren | Juten | Kaninefaten | Kimbren | Lakringen | Langobarden | Lemovii | Lombarden | Lugiërs | Manimiërs | Marcomannen | Marobudui | Mattiakken | Naharvalen | Nemeten | Nerviërs | Ostrogoten | Quaden | Rugiërs | Saksen | Semnonen (soms Semonen) | Silingen | Sitones | Skiren |Sueben | Suionen | Sugambren | Tencteren | Teutonen | Toxandriërs | Trevi | Triboken | Tubanten | Tudri | Ubiërs | Usipeten | Vandalen | Vangionen | Visigoten | Warnen (of Varni)