Oriëntatiereactie
Van Wikipedia
De oriëntatiereactie (OR) kan omschreven worden als een reflexmatige aangeboren reactie op nieuwe, informatieve of intense prikkels uit de omgeving. In plaats van de term oriëntatiereactie spreekt men ook wel van oriëntatierespons of oriëntatiereflex.
De OR is voor het eerst door Ivan Pavlov beschreven in zijn onderzoek naar klassieke conditionering bij dieren. Het spitsen van de oren van een hond in de richting van de bepaalde afleidende geluiden in het laboratorium (bijvoorbeeld het dichtslaan van een deur) noemde hij de 'wat is het' reflex. Na Pavlov hebben andere Russische geleerden zoals Alexander Luria en Evgeny Sokolov veel onderzoek naar het verschijnsel OR gedaan.
Inhoud |
[bewerk] Fysiologische manifestaties
De OR blijkt uit allerlei perifere fysiologische reacties zoals een kortdurende hartslagvertraging, de galvanische huid respons, vasoconstrictie in de vingers en verwijding van de pupil. Manifestaties van de OR in het elektro-encefalogram zijn blokkering van het alfa-ritme, en de N2b component van de event-related potential. Bij jonge babies is de OR goed te zien in de vorm van het draaien van het hoofd in de richting van bepaalde geluiden in de omgeving. Recent hersenonderzoek heeft aannemelijk gemaakt dat vooral de prefrontale gebieden in de hersenen betrokken zijn bij oriëntatie op nieuwe of onverwachte prikkels uit de de omgeving.
[bewerk] Functie van de OR
Vanuit evolutionair perspectief kan men de OR zien als een reactie die dieren en mensen prepareert op prikkels uit de omgeving die van belang zijn voor het overleven van de soort. De OR kan ook beschouwd worden als een vorm van reflexmatige oriëntatie van de aandacht. Hierbij wordt aandacht niet van binnen uit gericht, maar automatisch opgewekt door een gebeurtenis in de omgeving. Zo blijkt uit reactietijdonderzoek dat men sneller reageert op een bepaalde prikkel in de ruimte, als op dezelfde plek kort te voren een licht- of geluidsignaal is aangeboden. Deze 'cue' prepareert ons als het ware onbewust op een komende gebeurtenis. Ook Sokolov beschouwde de OR als een fysiologisch mechanisme dat het organisme in staat stelt nieuwe informatie beter te verwerken. Dit zou ondermeer blijken uit een verlaging van sensorische drempels.
[bewerk] Habituatie
Bij herhaalde aanbieding van dezelfde prikkel zal de OR afzwakken, hetgeen blijkt uit een geleidelijke afname van de amplitude van de fysiologische reacties. Men spreekt dan van habituatie. Dit zal bij betekenisloze prikkels eerder optreden dan bij prikkels die een zekere relevantie voor ons hebben. Sokolov beschouwde habituatie niet als een passief proces dat een gevolg is van adaptatie van zintuigreceptoren of vermoeidheid van effectoren (zoals spieren of zweetklieren), maar als een actief 'mismatch' proces. Mismatch (afwijking) slaat hier op een afwijking tussen een bepaald 'neuronaal model' van de prikkel (een soort geheugenrepresentatie van de prikkel in de hersenen) en de actueel aangeboden prikkel. De mismatch (en OR) is maximaal bij geheel nieuwe prikkels. Bij herhaalde aanbieding van dezelfde prikkel zal, met met de geleidelijke opbouw van het neuronaal model ook de mate van afwijking met dit model geleideljk afnemen. Hierdoor wordt een mechanisme geactiveerd dat de afferente zenuwbanen inhibeert.
[bewerk] Referenties
Sokolov, E.N. (1969). The modelling properties of the nervous system. In: M. Cole & I. Maltman (Eds). A handbook of contemporary Soviet Psychology. New York: Basic Books.
