Psychopathie
Van Wikipedia
Hij is “een psychopaat” is min of meer een begrip geworden voor iemand waarvan men vindt dat hij eigenlijk niet meer in de maatschappij thuis hoort omdat zijn gedragingen zo aanstootgevend zijn dat hij langdurig zo niet levenslang “opgeborgen” zou moeten worden. Daarbij mag echter niet vergeten worden dat, als het werkelijk om psychische aandoening gaat, er sprake is van een zeer ernstige psychische afwijking waar de betrokkene weinig of niets aan kan doen. Wil hiermee gezegd worden dat het daar dan uit voortvloeiende afwijkende gedrag nooit verwijtbaar is? Zeker niet! Zoals iemand niet verweten kan worden dat hij t.b.c heeft, maar wel dat hij bijvoorbeeld anderen aanhoest.
Wat vaak een misverstand is, is dat iemand met psychopathie daar zelf geen last van zou hebben. Dit is wel begrijpelijk omdat hij of zij er vaak weinig blijk van geeft onder deze afwijking te lijden. Toch is dat niet het geval. Een van de kenmerken is dat men, meer onbewust dan bewust, er veel aan zal doen om uit te stralen dat men meer in zijn mars heeft dan feitelijk het geval is (zie ook NPS). Een gedrag dat voor de omgeving als regel moeilijk geaccepteerd wordt en daardoor vaak tot afwijzing leidt, waardoor een grote eenzaamheid ontstaat. Daar komt nog bij dat men wel in de gaten heeft dat men anders is en dat dit tot tal van conflicten kan leiden. Dit ligt echter naar het gevoel zelden of nooit aan de patiënt zelf, maar aan anderen. Dat komt omdat het ziekte-inzicht uiterst beperkt is. Nog los van de complexiteit van deze ziekte maakt juist het ontbreken van ziekte-inzicht het met succes behandelen zo moeilijk.
Inhoud |
[bewerk] Psychiatrische visies
Met name in de forensische psychiatrie worden criteria gehanteerd die niet overeenkomen met de persoonlijkheidsstoornissen die zijn gedefinieerd in de ICD-10 en het DSM-IV. Een belangrijk doel is het beoordelen van de kans op herhaling.
In 1941 publiceerde Hervey Cleckley het boek The Mask of Sanity, waarin hij 16 criteria voor de psychopatische persoonlijkheid gaf. Op basis hiervan ontwikkelde de Robert Hare zijn Psychopathy Checklist (de huidige versie is de PCL-R). Hiermee wordt de persoonlijkheid beoordeeld aan de hand van agressief narcisme en een sociaal afwijkende levenstijl. Deze laatste groep criteria komt in grote lijnen overeen met anti-sociale persoonlijkheidsstoornis.
[bewerk] Oorzaken
De oorzaken van psychopathie zijn in drie groepen te verdelen:
- Ontwikkelingsstoornissen (emotionele verwaarlozing)
- door een opvoeding waarin geborgenheid en genegenheid, met name in de eerste levensjaren, onvoldoende aanwezig is kan er een persoonlijkheidsstructuur ontstaan waarin het WIJ-gevoel (socialisatie) onvoldoende is en het IK-gevoel (egocentriciteit) op de voorgrond komt te staan. Deze verstoring en onevenwichtigheid kan later in psychopathisch gedrag zichtbaar worden. Vrijwel altijd is op weg naar de volwassenheid een gedragsstoornis opgetreden (met name CD). In de vroege jeugd kan als gevolg van pathologische zorg reactieve hechtingsstoornis zijn voorgekomen.
- Organische oorzaken
- hersenontsteking, hersenvliesontsteking en andere ernstige hersenbeschadigingen door ongelukken of vergiftigingen door een verslavingsziekte, kunnen tot een zodanige karakterverandering leiden dat een verpsychopathiseerde persoonlijkheid ontstaat.
- Erfelijkheid
- in bepaalde situaties kan gedacht worden dat psychopathie mede een erfelijke oorzaak heeft.Welke beschadiging of afwijking in de structuur van hersencellen hierbij een rol speelt is onvoldoende bekend.
Doorgaans is een combinatie van deze factoren aanwezig bij psychopathische personen, het combineren van zulke factoren doet men volgens het biopsychosociaal model.
[bewerk] Kenmerkend gedrag
Door een emotionele verwaarlozing of in die gevallen waar sprake is van een organische oorzaak is er een zo grote gevoelsarmoede en lage gewetensfunctie opgetreden dat men het vermogen mist om zich aan te passen aan de normen en de eisen die een samenleving stelt. Dit wordt vooral zichtbaar in sterk egocentrisch gedrag, waarbij het eigenbelang altijd boven dat van anderen gaat. Dit kan op een duidelijk zichtbare wijze gebeuren, maar het kan ook zo zijn dat men zich schijnbaar aardig en sociaalvoelend voordoet om daarmee te bereiken dat er later rechten of gunsten kunnen worden geëist. Een ander kenmerkend verschijnsel is dat zij zo manipuleren dat de ander dat niet direct in de gaten heeft en zich ongewild voor “het karretje” laat spannen.
Een heel specifiek verschijnsel bij psychopathie is het ziekelijk liegen. Een psychopaat kan een uitgebreid web van leugens vertellen om daar later zijn voordeel mee te kunnen doen. Hij kan bijvoorbeeld iemand financieel voordeel of romantiek in het vooruitzicht stellen, maar het verantwoordelijkheidsgevoel om aan de geschapen verwachtingen te voldoen, ontbreekt volledig. Het komt voor dat het liegen zodanig een tweede natuur geworden is, dat het ook gebeurt zonder dat de psychopaat er een concreet plan mee heeft. Opvallend is voorts dat zij zich enerzijds gedragen als mensen die in de hoek zitten waar “de klappen” vallen en anderzijds zich voordoen als iemand die “het gemaakt” heeft.
Uit de voorgaande beschrijving laat het zich begrijpen dat het leggen en onderhouden van relaties voor iemand met psychopathie erg moeilijk is. Niet alleen omdat hij of zij dat zelf niet kan, maar ook omdat de omgeving dit gedrag begrijpelijkerwijze afwijst. Door deze communicatiestoornis zal het toch al grote isolement nog groter worden wat de egocentriciteit versterkt.
[bewerk] Hulp
Hoe moeilijk dat ook kan zijn, is het toch van groot belang dat iemand met psychopathie als een zieke gezien blijft worden die hulp nodig heeft. Dat wordt nog moeilijker als zij, wat wel eens gebeurt, hulp afwijzen. Als zij niet als een zieke gezien kunnen worden is goede hulp eigenlijk uitgesloten. Dat wil overigens niet zeggen dat hun gedrag dan geaccepteerd moet worden. Waar het om gaat is dat zij, ondanks hun ongewenste gedrag, zich als mens aanvaard kunnen voelen. Dat zij voelen dat de omgeving belang bij hen heeft en hen niet “afschrijft”. Als zij dit voelen, wil dat lang niet altijd zeggen dat zij hier over staan te juichen. Het omgekeerde gebeurt ook wel. Dit komt omdat zij door de nabijheid van de ander zich onzeker gaan voelen omdat men daar niet mee om weet te gaan en hun gedrag meer afwijzend wordt. Van groot belang is het dan om dit bespreekbaar te maken. Niet met veel omhaal van woorden, maar door bijvoorbeeld tegen hen te zeggen: “Je kan mij wel afwijzen, maar ik doe dat naar jou toe niet. Niet omdat ik je wil plagen, maar omdat ik belang bij je heb”. Op die wijze kunnen zij ervaren: “Ik hoor er toch bij”. Dan is mogelijk een allereerste begin gemaakt om de relatie wat beter te laten worden.
Een vastgesteld dagprogramma is een goed hulpmiddel om te proberen het gedrag te reguleren. Als een dergelijk programma gemaakt wordt, moet dit wederzijds stipt worden nagekomen. Hierdoor geeft men hen houvast en ontneemt men hun de kans gedragingen van anderen tegen elkaar uit te spelen. Als zij op een bepaalde tijd iets moeten doen, bijvoorbeeld huishoudelijke taken, dan mag het niet zo zijn dat de ene hulpverlener hierbij erg streng is en de andere niet. Hen overal hun zin in geven is een schijnbaar gemakkelijke, maar zeker geen doelmatige weg. Nog los van het gegeven dat het gedrag daardoor nog meer egocentrisch wordt, helpt men hen niet echt. Gedrag, en vooral psychopathisch gedrag, begrijpen wil niet zeggen dat dit gedrag niet zou mogen worden gecorrigeerd. Integendeel. Correctie is zeker noodzakelijk maar wel vanuit een instelling dat het een hand is “die lief heeft die straft “.
De gevoelens die het gedrag van iemand met psychopathie bij de hulpverleners oproepen, zullen regelmatig met elkaar besproken moeten worden. Gevoelens van agressie, onlustgevoelens e.d. worden dan bespreekbaar, hetgeen ertoe kan bijdragen dat de kijk op hen zo objectief mogelijk blijft en de onderlinge relaties tussen de teamleden niet verstoord raken. Evenals bij andere psychische ziekten is er ook bij deze ziekte nog een gezond deel aanwezig. Dat deel kan erg klein zijn, maar het is er wel. De mate waarin iemand met een psychopathie toerekeningsvatbaar is zal bepalend zijn voor een eventuele strafbepaling als zij tot misdadig gedrag komen.
