Rafaël Santi

Van Wikipedia

Zelfportret

Transfiguratie, Vaticaanse musea, Rome

Madonna Hermitage, Sint-Petersburg

De Atheense school, Stanza della Segnatura, Vaticaan

De Sixtijnse Madonna, Galerie Alte Meister, Dresden

Portret van Paus Leo X, Uffizi, Florence

Jonge man met appel

Rafaël (Urbino, 6 april 1483 – Rome, 6 april 1520) was een belangrijke Italiaanse kunstenaar (voornamelijk kunstschilder) uit de Hoog-Renaissance.

Dit is de in het Nederlands gebruikelijke vorm van zijn naam; zijn echte naam was Raffaello Sanzio (Rafaël Santi). Hij is ook wel bekend onder namen als Raffaello Santi en Raffaello da Urbino. Zoals met vele Italiaanse kunstenaars uit zijn tijd het geval is, wordt zijn leven beschreven in het beroemde boek Le Vite van de 16e-eeuwse schilder en schrijver Giorgio Vasari.

[bewerk] Biografie

Rafaël werd geboren in Urbino, waar zijn geboortehuis nog steeds te bezoeken is. Van zijn jeugd is weinig bekend anders dan dat hij schilderles kreeg van zijn vader Giovanni Santi, een schilder die al in 1494 overleed. In de periode tussen ongeveer 1500 en 1504 was hij leerling bij Perugino, onder wie hij vermoedelijk aan fresco's werkte in Perugia.

Vermoedelijk kreeg het wonderkind Rafaël rond die tijd zijn eerste eigen opdracht en maakte hij ook het schilderij De droom van de ridder. In zijn eerste werken is de invloed van Perugino nog zeer duidelijk; Vasari schreef over een bepaald werk van Rafaël dat als er geen handtekening op stond, iedereen het voor een Perugino zou houden.

Rond 1504 ging Rafaël naar Florence, waar hem bleek dat zijn techniek ouderwets en provinciaals was. Hij stond er echter om bekend dat hij zeer snel van anderen leerde en paste zich spoedig aan. Hij werd vooral beïnvloed door Leonardo da Vinci en in mindere mate door Michelangelo.

Waarom Rafaël naar Rome vertrok, vermoedelijk in de laatste maanden van 1508, is niet helemaal duidelijk. Mogelijk was hem ter ore gekomen dat er in het Vaticaan, destijds onder Paus Julius II, privé-vertrekken waren die opnieuw gedecoreerd moesten worden. In 1509 kreeg hij de opdracht voor één ervan, de Stanza della Segnatura. Hij schilderde hierbij over werk van onder meer Perugino heen. Al heel snel gold hij in het Vaticaan, op Michelangelo na, als de belangrijkste kunstenaar. Hij zou er de rest van zijn korte leven blijven.

Hij stierf op zijn zevenendertigste verjaardag in Rome en ligt begraven in het Pantheon aldaar, wat in Italië de grootst mogelijke eer is. Er is geen bewijs dat het gerucht van destijds ondersteunt dat de paus hem tot kardinaal wilde benoemen, maar het toont wel Rafaëls zeer hoge status aan.

[bewerk] Werken

Rafaël geldt als briljant portretschilder. Bekende portretten zijn dat van de in 1513 aangetreden Paus Leo X, dat van Baldassare Castiglione, dat van Bindo Altoviti en La Velata (De gesluierde vrouw), waarvan nooit duidelijk is geworden wie de afgebeelde is. Beroemd is ook zijn zelfportret.

Rafaël is ook bekend om zijn talloze, vaak erg tedere Madonna's. Voorbeelden zijn de Madonna del Granduca daterend van rond 1505 en de Madonna della Seggiola (Madonna met de stoel), van rond 1514. Vasari schreef dat werken van anderen schilderijen genoemd moesten worden, maar dat die van Rafaël echt leefden, en de Madonna della Seggiola is daarvan een goed voorbeeld.

[bewerk] Stanze di Raffaello

Rafaël was in Rome onder meer verantwoordelijk voor de decoratie van vier zalen van het Apostolisch paleis in Vaticaanstad, de Stanza della Segnatura, de Stanza d'Eliodoro, de Stanza dell'Incendio en de Sala di Costantino.

De eerste zaal, de Stanza della Segnatura (1509-1511), is gewijd aan het menselijk verstand en bevat onder meer twee grote fresco's, De Atheense school en de Disputa. Het eerste fresco toont een groep klassieke filosofen met in het midden Plato en Aristoteles. De een wijst omhoog naar de hemel, de ander naar beneden naar de aarde, hetgeen het humanistische idee uitbeeldt dat de heidense klassieke wereld niet per se strijdig is met het christendom. Leonardo da Vinci was een van de modellen voor dit werk. Het tweede fresco is vergelijkbaar van opbouw en beeldt christelijke theologen af, gegroepeerd onder Jezus.

De tweede zaal, de Stanza d'Eliodoro (1511 of 1512-1514), heeft als thema de goddelijke interventie. De mate van betrokkenheid van Rafaël bij de andere twee zalen is onduidelijk. Het eigenlijke werk zou vooral door assistenten zijn gedaan. Rafaël had in Rome dan ook talloze andere taken te vervullen.

Overigens werkte hij niet uitsluitend voor de kerk (hij was zelf trouwens atheïst). Zo maakte hij in de Romeinse villa van de bankier Chigi het werk De drie gratiën en produceerde hij portretten (zie boven). In 1519 kwam in het Vaticaan een serie fresco's naar Oud-Testamentische verhalen gereed, in wat nu de Loggia van Rafaël heet. Ook in dit geval is alleen het ontwerp van hem. Na de dood van Bramante in 1514 volgde hij deze op als architect van de Sint-Pieter. Tevens was hij betrokken bij het archeologische onderzoek in Rome in die dagen.

Rafaëls laatste belangrijke werk is de Transfiguratie, dat pas na zijn dood gereedkwam. Onduidelijk is of de maniëristische tendensen in dit werk toegeschreven moeten worden aan zijn leerlingen of dat hijzelf bezig was een nieuwe weg in te slaan.

[bewerk] Betekenis en invloed

Rafaël wordt niet gezien als een grote vernieuwer, zoals Giotto dat was geweest, maar als iemand die de schilderkunst verder vervolmaakte. Voor sommigen is zijn werk zelfs te perfect. De leden van de negentiende-eeuwse kunstenaarsgroep de Prerafaëlieten vonden hem overgewaardeerd.

In zijn belangrijke en destijds zeer controversiële schilderij Déjeuner sur l'Herbe verwees Manet naar Rafaëls werk Het Oordeel van Paris. Een van de vele andere door Rafaël geïnspireerde schilders was Ingres.

Een van de leerlingen van Rafaël was Giulio Romano.

[bewerk] Musea

Werken van Rafaël bevinden zich in diverse musea, zoals:

Louvre in Parijs
Palazzo Pitti en Uffizi in Florence
Vaticaanse musea in Vaticaanstad
National Gallery of Art in Washington D.C.
Metropolitan Museum of Art in New York
National Gallery in Londen

[bewerk] Schilderijen

Enkele schilderijen van Rafaël Santi
Madonna met kind (1504) Pallazzo Pitti, Florence	Agnolo Doni, (1506-1507) Pallazzo Pitti, Florence	Maddalena Doni Strozzi (1506), Pallazzo Pitti, Florence