Reiderland (landstreek)
Van Wikipedia
Het Reiderland (Duits: Rheiderland) is een landstreek in het grensgebied van Nederland en Duitsland, onderdeel van de Nederlandse provincie Groningen en het Duitse district Leer in Oost-Friesland.
Inhoud |
[bewerk] Geografische introductie
Het Reiderland omvat aan Nederlandse kant de gelijknamige gemeente Reiderland, het noordelijk deel van de gemeente Bellingwedde, het oostelijk deel van de gemeente Scheemda en de gemeente Winschoten. Historisch hoort het Nederlandse deel van Reiderland bij het Oldambt.
Aan Duitse kant bevinden zich de gemeenten Bunde, Jemgum, Weener en het dorp Bingum (gemeente Leer). De noord- en oostgrens wordt gevormd door de rivier de Eems. Tot Reiderland behoorde ook het eiland Nesse dat tegenwoordig deel uitmaakt van de haven van Emden.
Tussen het Nederlandse en het Duitse deel van Reiderland ligt de Dollard. Vóór het doorbreken van de Eemsdijk liep de oude kustlijn vanaf de huidige Punt van Reide in een vrijwel rechte lijn naar Emden om daarna door te lopen naar Pogum. Aan de kustlijn lagen en liggen voornamelijk wierdedorpen, zoals die nog in het Duitse Rheiderland aanwezig zijn. Verder landinwaarts lag een enorm veengebied, het Reiderwolde, waarbinnen vele veenontginningsnederzettingen lagen. Overblijfselen hiervan zijn nog steeds aanwezig.
[bewerk] Geografische grenzen van Reiderland
Vóór de overstromingen van de Dollard werd de landgrens tussen Reiderland en het landschap Oldambt bepaald door de Tjamme. Deze grens wordt uitgebreid beschreven in een tweetal verdragen met de jaartallen 1391 en 1420. Het gebied ten zuiden van de Tjamme behoorde aan Reiderland. Andere grenzen waren de Eems in het noorden en het oosten. De westelijke grens is niet meer bekend, maar zal onnauwkeurig zijn geweest en in het moerassige veen ten zuiden van Reide hebben gelegen. De zuidelijke grens van Reiderland wordt in het Nederlandse deel gevormd door de zuidgrens van de gemeente Winschoten en de voormalige gemeenten Blijham en Bellingwolde. Het gebied ten zuiden hiervan was het landschap Westerwolde. Westerwolde heeft nooit deel uitgemaakt van Reiderland, ondanks opvattingen uit de negentiende eeuw. De verwarring dat Westerwolde deel uitmaakte van Reiderland is vanwege de familie Addinga. Deze familie was behalve heer van Westerwolde tevens in het bezit van de jurisdictie van Winschoten. Dit laatste gebied, ook wel gericht van Winschoten geheten, maakte deel uit van Reiderland en van Osnabrück. Vanwege dit feit komt Addinga voor in een tweetal verdragen met de jaartallen 1391 en 1420 onder de belangrijkste heren van Reiderland, met als belangrijkste bezitting Westerwolde. De vijf kerspelen van Westerwolde maakten eveneens deel uit van Osnabrück.
[bewerk] Geschiedenis
De wierdedorpen aan de Eems waren vaak vóór de jaartelling al bevolkt, al zijn er in de vroege middeleeuwen enkele dorpen bij gekomen. Rond het jaar 1000 werden waarschijnlijk de eerste veenontginningsnederzettingen gesticht. Het gebied kwam tot snelle rijkdom, enerzijds door de ontginning van veen, anderzijds door de rijke weidelanden. Het Reiderland was in de late Middeleeuwen een zeer welvarende handelsstreek geweest aan de monding van de Eems, totdat door een reeks overstromingen in de vijftiende en zestiende eeuw een groot deel van het gebied aan de zee moest worden prijsgegeven. Oorzaken worden gegeven door de vetes van de Schieringers en Vetkopers. Veel dorpen verdwenen onder het water van de hierdoor ontstane Dollard. Tussen de zestiende en de negentiende eeuw werden grote delen van de Dollard weer door indijking als polderland teruggewonnen. In de weidse polders ontstonden de grote graanbedrijven waar de streek om bekend staat. De Dollard is tegenwoordig een beschermd waddengebied.
Het middeleeuwse landschap Reiderland, terra reidensis is genoemd naar de nederzetting Reide. De overblijfselen van Reide zijn te vinden op de Punt van Reide. Het achterland van Reide omvatte een groot aantal kerspelen. Het westelijke deel is toegevallen aan de stad Groningen, het oostelijke deel aan Oost-Friesland. De verdeling was al een feit in 1427 en werd geformaliseerd in 1454. De grens tussen beide delen werd gevormd door de Reider Ee, het vervolg van de Westerwoldse Aa en vormde in latere eeuwen de grens tussen Duitsland en Nederland. De laatste overblijfselen van het landschap zijn: de Punt van Reide, delen van de gemeente Reiderland, het Duitse Rheiderland, de Dollard en het eiland Nesse.
[bewerk] Kerkelijke grenzen van Reiderland
Het noordelijke deel van Reiderland maakte deel uit van het bisdom Münster. Het gebied ten zuiden van de Tjamme maakte deel uit van het bisdom Osnabrück. Het tegenwoordig Duitse deel van Reiderland maakte ook deel uit van Münster.
[bewerk] Kloosters in Reiderland
In Reiderland lag het klooster Palmaer. Een afbeelding van het klooster was afgebeeld in het landszegel van Reiderland. Andere kloosters in Reiderland: Heiligerlee, Reide en Jemgum.
[bewerk] Moderne geschiedenis
Kenmerkend voor het gebied zijn het vlakke en weidse landschap. Daarnaast staat het Reiderland politiek bekend als een gebied van extremen, aan de ene kant sociaaldemocratisch (in het Duitse gedeelte), en communistisch in het Nederlandse gedeelte tegenover orthodox Calvinistisch.
| Bronnen en referenties: |
|
