Tempel van Mars Ultor

Van Wikipedia

De tempel van Mars Ultor (aedes Martis Ultoris; "godshuis van Mars Ultor") was de belangrijkste tempel van Rome onder Augustus.

Inhoud 1 Bouw en binnenkant 2 Reden voor de bouw 3 Belang van de tempel van Mars Ultor in de rijksideologie 4 Belang van de tempel na Augustus 5 Voetnoten 6 Antieke bronnen 7 Referenties

[bewerk] Bouw en binnenkant

De tempel was opgetrokken uit wit marmer uit Carrara en werd aan drie kanten omgeven door een zuilengang met acht zuilen per kant. De achterkant was tegen de muur, die het Forum Augusti van de wijk Subura scheidde, aangebouwd. In het midden van de tempel stond op een sokkel van Egyptisch albast een beeldengroep van een op zijn lans leunende Mars Ultor met baard, wiens zwaard door Amor aan de elegant geklede geliefde van Mars, Venus, gegeven werd¹. In de cella werden het zwaard van Julius Caesar en insignia van de legioenen bewaard. De vloer was bont betegeld met alle marmersoorten uit het Middellandse-Zeegebied. Twee van de vier exedrae, waarvan de twee naar het Forum van Caesar gerichte exedrae plaats moesten ruimen voor het Forum Transitorium en Forum Traiani, hadden nissen waarin respectievelijk standbeelden van de gens Iulia stonden (noordwestelijke exedra) met Iulus als centrale figuur, en standbeelden van voorname succesvolle generaals, bekende politici en principes senatus² met Romulus als centrale figuur. Toen de twee andere exedrae gesloopt werden, werden de beelden verplaatst naar de fora waarvoor ze plaats hadden moeten ruimen.

[bewerk] Reden voor de bouw

Gaius Iulius Caesar, bijgenaamd Octavianus had deze tempel bij de dubbelslag bij Philippi (42 v. Chr.) beloofd aan Mars Ultor ("Mars de Wreker"), indien hij hem zou helpen zijn (adoptie)vader Julius Caesar te wreken³. In 2 v. Chr. wijdde de intussen Imperator Gaius Iulius Caesar Augustus geheten Octavianus de tempel in (CIL I² p. 318), die op private grond binnen het pomerium gebouwd was. Voordien werd Mars altijd buiten de heilige grenzen van Rome geweerd, met uitzondering van het sacrarium Martis in de Regia. De bouw van de tempel, die al begon in 42 v. Chr. was in 20 v. Chr., het jaar van de teruggave van de insignia van Crassus door de Parthen, nog niet af, waardoor Augustus zich genoodzaakt zag al een tempeltje voor Mars (templum Martis Ultoris) te bouwen op het Capitool om deze veldtekenen te bewaren⁴. Toen hij het Forum Augustum, samen met de tempel, in 2 v. Chr. inwijdde, waren ze nog niet af, maar volgens Suetonius⁵ deed hij dit uit plaatsgebrek op het Forum van Caesar en het Forum Romanum.

[bewerk] Belang van de tempel van Mars Ultor in de rijksideologie

Het belang van de tempel van Mars Ultor in de rijksideologie⁶ is niet te onderschatten. Augustus bezocht de tempel regelmatig met zijn kleinzonen, zodat zij de standbeelden van grote Romeinen konden zien die de voorhof sierden. Ook rekruten en dienstplichtigen moesten een bezoek brengen aan de tempel, net zoals ten strijde trekkende veldheren. Deze standbeelden hadden tot doel vroegere verliezen te vergeten bij het zien van zoveel Romeinse virtus (mansmoed) en te dienen als exempla (voorbeelden) voor de jeugd. Bovendien moest de bontgekleurde vloer wijzen op de geweldige omvang van het Imperium Romanum en de macht van haar princeps in herinnering brengen.
Ook de senaat moest volgens Augustus voortaan in deze tempel de bellis triumphisque ("over oorlog [en vrede] en triomftochten") vergaderen. Van hieruit moesten voortaan ook alle magistraten van een provincia cum imperio (Romeinse provincie met een militair gezag) met hun gevolg vertrekken, én zij die overwonnen moesten de insignia triumphorum ("eretekens van de triomf") naar deze tempel toe brengen⁷. Augustus kende voortaan aan elke generaal die een triomftocht hield of de triomfale eretekenen ontving een standbeeld toe. De verslagen vijanden legden ook hun eed van trouw af in deze tempel. Bovendien hielden de equites hier voortaan hun jaarlijks diner⁸. De aedes Martis Ultoris was uitgegroeid tot dé "place-to-be" in Rome.

[bewerk] Belang van de tempel na Augustus

In 19 n. Chr. liet Tiberius twee triomfbogen optrekken, één aan beide zijden van de tempel, ter ere van de overwinningen van Drusus en Germanicus in Germania⁹. Het Forum Augusti werd later door Hadrianus gerestaureerd¹⁰ en vermeld in de Notitia¹⁰ (Reg. VIII en app.). De tempel zelf wordt vermeld in twee inscripties¹¹ en elders¹².

Hoe lang het forum door de gerechtshoven werd gebruikt is niet bekend. We weten echter wel dat Claudius en Traianus hier hebben recht gesproken¹³, maar de bouw van het Forum Traiani deed waarschijnlijk afbreuk aan het belang van al de andere fora.

Ten minste één keer vierde Augustus het festival van Mars op zijn forum na een overstroming van de Tiber¹⁴, en de Fratres Arvales offerden hier¹⁵ aan Mars Ultor, Salus en de genius van de princeps¹⁶.

[bewerk] Voetnoten

1	Van dit beeld rest enkel Mars, maar aan de hand van een reliëf uit Algiers kan men het reconstrueren.
2	Dit moest aantonen dat Augustus gewoon hoorde in de rij van ambitieuze én dominante politici die Rome al altijd gekend had.
3	Suet., Aug. 29.2; Ovid., Fast. V 569‑578.
4	Cass. Dio, LIV 8; Ovid., Fast. V 579‑580.
5	Aug. 29.1-3.
6	De patroon van de rechtvaardige oorlog; cf. Virg., Aen. VI 851.
7	Suet., Aug. 29.2.
8	Suet., Claud. 33.1.
9	Tac., Ann. II 64; CIL VI 911.
10	A.H.A., Hadr. 19.10.
11	CIL VI 8709, Rendiconti dell' Accademia Pontificia III 462.
12	Suet., Claud. 13.1; Mart., VII 51, CIL I² p. 229 (?).
13	Suet., Claud. 33.1; Cass. Dio, LXVIII 10.2.
14	Cass. Dio, LVI 27.4.
15	Act. Arv. ad a. 59, 69.
16	L. Ross Taylor, The Worship of Augustus in Italy during His Lifetime, in TAPhA 51 (1920), pp. 124‑133.

[bewerk] Antieke bronnen

• Aug., Res Gestae divi Augusti 21.
• Suet., Aug. 29.1-3; Claud. 33.1.
• CIL VI 8709:

D M T FLAVIO AUG LIB LIBERALI AEDITUO AED MARTIS ULTORIS CLAUDIA EXOCHE CONIUGI BENEMERENTI ET SIBI FECIT VIXIT ANN LVII

D(is) M(anibus) T(itus) Flavius Aug(ustus) lib(ertus) de vrije man waardige tempelbewaarder van het godshuis van Mars Ultor Claudia Exoche echtgenote die zich verdienstelijk maakte en dit maakte hij leefde 57 jaar

[bewerk] Referenties

• S. Ball Platner, art. Forum Augustum or Augusti, in S. Ball Platner - ed. rev. Ashby, T., A Topographical Dictionary of Ancient Rome, Londen, 1929, pp. 220‑223.
• S. Ball Platner, art. Aedes Martis, in S. Ball Platner - ed. rev. Ashby, T. A Topographical Dictionary of Ancient Rome, Londen, 1929, pp. 327‑330.
• J. Lendering, Stad in marmer. Gids voor het antieke Rome aan de hand van tijdgenoten, Amsterdam, 2002, pp. 267-270. ISBN 902533153X

{{{afb_links}}}	Tempels in Rome	{{{afb_rechts}}}	{{{afb_groot}}}
Pantheon - Tempel van Caesar - Tempel van Castor en Pollux - Tempel van Hadrianus - Tempel van Mars Ultor - Tempel van Romulus - Tempel van Saturnus - Tempel van Venus en Roma - Tempel van Portunus