Theater in het oude Griekenland
Van Wikipedia
Het theater in het oude Griekenland wordt gezien als het begin en de basis van de westerse theatergeschiedenis. In het oude Griekenland was theater één van de belangrijke zaken in het dagelijks leven.
Inhoud |
[bewerk] Realia in verband met de opvoering (in de 5e eeuw v. Chr.)
[bewerk] De opvoeringen
Sinds ca. 500 v.Chr. werd ieder jaar door de Atheense overheid een toneelwedstrijd uitgeschreven waaraan iedereen mocht deelnemen. Deze wedstrijd maakte onverbrekelijk deel uit van de Grote Dionysia (in maart-april). Alle deelnemende dichters moesten vooraf een tetralogie indienen: drie ernstige stukken, gevolgd door een saterspel. Uit al de inzendingen selecteerde een overheidscommissie drie finalisten.
Op de derde dag van de Dionysia, na loting en beëdiging van de jury, begonnen de opvoeringen, die drie dagen duurden; elke dag kwam een andere finalist aan de beurt. De dichter regisseerde zelf zijn stukken, waarvoor hij gewoonlijk ook de muziek én de choreografie ontworpen had. Sophocles zal op hoge leeftijd breken met de gewoonte om ook zelf te acteren!.
De onkosten van de opvoering (salaris v.d. acteurs, kostumering en decors...) werden gedragen door choregen, officieel daartoe aangestelde rijke burgers (als vorm van belasting). De choreeg en de acteurs deelden in de eer en de beloningen van de zegevierende dichter (vb. monument ter ere van de choreeg Lysicrates in de Atheense pláka-wijk).
Alle bewaarde tragedies werden voor het eerst opgevoerd in het Diónysos-theater te Athene: het bouwwerk (onderdeel van een Dionysos-heiligdom met tempel) leunt aan tegen de flank van de Akropolis, en bood in de 5de eeuw plaats aan meer dan 15.000 toeschouwers. Pas in latere tijden werden de tragedies ook in andere steden opgevoerd.
Er bestonden daarnaast ook aparte wedstrijden voor komedieschrijvers tijdens de Grote Dionysia (sinds ± 485 v. Chr.).
[bewerk] Het theatergebouw (delen van een Grieks theater)
De oude Grieken kenden enkel openluchttheaters.
- eigenlijke théatron [afgeleid van het Griekse werkwoord theásthai = toekijken]: rijen zitplaatsen in een halfrond, met vooraan erezetels voor priesters, hoogwaardigheidsbekleders en oudstrijders
- orchèstra [afgeleid van het Griekse werkwoord orcheisthai = dansen]: cirkelvormige vloer waar het koor zingt en danst, in het midden de thymele, een klein (wierook)altaartje ter ere van Dionysos)
- skene: berghok / verkleedruimte, met proskenion, een podium waar de acteurs optreden; de wand kan dienst doen als achtergronddecor (met verplaatsbare panelen)
- parodoi, toegangswegen links en rechts (voor publiek én acteurs)
[bewerk] De acteurs
De acteurs waren uitsluitend mannen, zij speelden ook de vrouwenrollen (hetgeen acteurs vaak een bedenkelijke reputatie bezorgde).
Uitbundige kostumering gaf de acteurs een plechtige, indrukwekkende gestalte: kleurrijke gewaden, maskers (waardoor géén mimiek mogelijk was) en kothornoi (toneellaarzen met hoge zolen).
Gewoonlijk (sinds Sophocles) waren er drie hoofdpersonages (dramatis personae): de protagonist, de antagonist en de tritagonist. De protagonist is degene waar het omdraait, de hoofdpersoon, degene met het probleem. De antagonist is de persoon die het probleem van de protagonist veroorzaakt of de beslissende duw geeft. De tritagonist is vaak de helper van de hoofdpersoon.
De drie acteurs spelen vaak meer dan één rol per stuk (er waren dus nooit meer dan drie personen per scène tegelijk aanwezig op de bühne). Wél waren er eventueel ook figurantenrollen.
[bewerk] Het koor
De choreuten vormden het koor: gewoonlijk 12 à 15 man, verdeeld in sub-groepen van drie of vijf, begeleid door een muzikant (fluitspeler). De koorleider (coryfee] nam vaak deel aan de dialogen (als woordvoerder van het koor).
Het koor is een essentieel element van een Griekse tragedie. Het vervult de rol van een soort ideale toeschouwer, de beschouwende partij die meeleeft met het gebeuren, er op reageert, en lucht geeft aan haar gevoelens (van vrees, medelijden en hoop), of de goden om bijstand bidt.
Tegenover de heroïsche en extreme karakters van de hoofdpersonages speelt het koor de rol van de middelmatigheid, het maakt dikwijls een indruk van burgerlijke bekrompenheid die heroïsche grootheid niet kan vatten en haar wijsheid en voorzichtigheid stelt tegenover de kordate houding van de helden.
Koorliederen, waarin de poëtische en ideologische bewegingsvrijheid van de auteur bijna onbeperkt is, zijn vaak juweeltjes van diepzinnige, lyrische poëzie. Zij brengen het publiek in de gepaste sfeer (vergelijk met filmmuziek tegenwoordig), bevatten soms filosofische beschouwingen waarin de tekstschrijver zijn persoonlijke wereldbeschouwing het best bloot geeft, en verschaffen het publiek vaak de nodige uitleg om het gebeurde in een ruimere context te situeren.
[bewerk] De stukken
De Grieken vonden dat een drama zich binnen 24 uur, op één plaats met één bepaalde handeling moest plaatsvinden (eenheid van tijd, plaats en handeling).
- metriek:
- de hoofdpersonages dialogeren met elkaar in jambische trimeters (theoretisch: υ – υ – | υ – υ – | υ – υ –) d.i. "gemakkelijke" spreekverzen) in gestileerd Attisch
- alle koorliederen en de lyrische gedeelten in de dialogen zijn in vrij ingewikkelde (koor)lyrische metra gedicht (in het Dorisch) en worden gezongen met muziek- en dansbegeleiding
- formele structuur van een klassieke tragedie: afwisseling van gedialogeerde en lyrische gedeelten=
- de prólogos (± "eerste bedrijf"): gesproken gedeelte voordat het koor de orchèstra heeft betreden
- de párodos ("intochtslied") van het koor: de choreuten betreden de orchestra en blijven daar nu tot het einde van het stuk
- het eerste epeisodion ("bedrijf"): een gesproken gedeelte
- het eerste stasimon ("standlied"): gezongen door het koor; de actie ligt even stil
- ... enz.: er zijn drie tot vijf epeisodia, elk epeisodion wordt gevolgd door een stasimon
- de éxodos ("laatste bedrijf"): gesproken gedeelte na het laatste stasimon; op het einde heeft iedereen de orchestra verlaten
- binnen deze formele structuuronderdelen komen conventioneel vaak nog een paar andere termen aan bod:
- gedialogeerde gedeelten worden soms onderbroken door een kommos: een lyrische beurtzang tussen koor en/of acteurs, vaak een klaagzang, maar soms ook andere stemmingen
- de agon: een groep van tegengestelde toespraken waarin tegengestelde standpunten omtrent hetzelfde probleem worden uiteengezet en verdedigd, vb. schuldig of niet schuldig (de Atheners waren verzot op retoriek!)
- de stichomythia: een levendig debat (meestal ruzie!) waarin twee tegenstanders elkaar telkens met één versregel van repliek dienen
- het bodeverhaal, vaak in grootse, poëtische stijl die niet in overeenstemming is met het karakter of de ideeën van de verhaler (vb. bloedige gebeurtenissen hebben NOOIT op het toneel plaats)
| {{{afb_links}}} | Zie ook | {{{afb_rechts}}} | {{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
Griekenland · Oude Griekenland · Geschiedenis van Griekenland · Griekse literatuur |
