Tobie Goedewaagen
Van Wikipedia
Tobie Goedewaagen (Amsterdam, 15 maart 1895 — Den Haag, 4 januari 1980) was een Nederlands filosoof en nationaalsocialistisch politicus.
Inhoud |
[bewerk] Jeugdjaren en studie
Tobie Goedewaagen groeit op als oudste van twee broers in een welvarend gezin, waarvan de vader oprichter en directeur van de Amsterdamsche Incassobank was. Na het eindexamen gymnasium (dat hij volgde in Amsterdam en Utrecht) gaat hij in Amsterdam korte tijd (1912-1916) Nederlandse letteren en daarna kunstgeschiedenis studeren. In 1916 kiest hij uiteindelijk voor een studie in de wijsbegeerte bij prof. dr. B.J.H. Ovink in Utrecht.
Op 30 november 1923 promoveert hij cum laude tot doctor in de letteren en de wijsbegeerte bij Ovink op het proefschrift De logische rechtvaardiging der zedelijkheid bij Fichte, Schelling en Hegel. In hetzelfde jaar is hij een der oprichters van het Genootschap voor Critische Philosophie en van de Algemeene Vereeniging voor Wijsbegeerte. Op zijn vakgebied zal hij een vooraanstaande rol gaan spelen.
Hij wordt van 1931 tot 1937 redacteur van het Tijdschrift voor Wijsbegeerte. In 1925 wordt hij toegelaten als privaatdocent 'geschiedenis van de filosofie na Kant' te Utrecht. Op 8 oktober 1925 houdt hij zijn openbare les over Philosophie en wereldbeschouwing (Amsterdam, 1928). Hij rekent zich tot de neokantianen van de Marburger Schule, de stroming die na 1933 in Duitsland verboden zal worden.
[bewerk] Politieke vormingsjaren
Kort voor zijn promotie was Goedewaagen klassieke talen gaan studeren. Daarop begint hij particuliere lessen te geven in Grieks en Latijn. De hoofdredacteur van het Utrechtsch Dagblad, dr. P.H. Ritter jr., volgt zijn filosofielessen. Ritter maakt Goedewaagen wegwijs in de actuele politiek. Het is in 1932 een enorme teleurstelling voor Goedewaagen dat hij wordt gepasseerd als opvolger van zijn leermeester professor Ovink. In 1933 sluit hij zich aan bij het Verbond voor Nationaal Herstel. Hij toont zich geboeid door de leider ervan, generaal C.J. Snijders. Goedewaagen is onder de indruk geraakt van hetgeen hij als verval der nationale waardigheid en gezagsondermijning interpreteert, o.a. na de muiterij in 1933 op 'De Zeven Provinciën'.
Nadat in Duitsland de wetenschap wordt 'geariseerd', ontstaat in de Nederlandse afdeling van de Kant-Gesellschaft een conflict rond de Groninger hoogleraar Leo Polak, waarbij Goedewaagen zich aan diens zijde schaart. Via lectuur van o.a. J.A. graaf De Gobineau komt hij in aanraking met het werk van Duitse rassentheoretici, en in 1935 voltrekt zich zijn overgang tot het nationaalsocialisme en antisemitisme. Om naar zijn zeggen 'klaarheid te scheppen', treedt hij af als redactiesecretaris van het ANTW en als bestuurslid van het Genootschap voor Critische Philosophie.
In 1936 ontmoet Goedewaagen Anton Mussert. Deze vraagt hem medewerker te worden aan Nieuw-Nederland, het politiek-theoretische tijdschrift der Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). In 1938 maakt Goedewaagen met Robert van Genechten een studiereis door Duitsland, waar naast de andere bezochte nazi-instellingen vooral de opleidingsscholen voor jonge partijkaders, de Napola's, indruk op hem maken. In aansluiting hierop publiceert hij in 1939, de Duitse instellingen als voorbeeld nemend, de brochure Nationale Opvoeding.
Deze brochure wordt door de autoritair-gezinde groep rond het weekblad De Waag gepubliceerd. Sinds 1938 is hij redacteur van De Waag. Hij publiceert daarin artikelen - de dag vóór de Duitse inval in Nederland werd hij hoofdredacteur, en tot 1 augustus 1940 zal hij als zodanig blijven optreden.
[bewerk] Tweede Wereldoorlog
[bewerk] Lid van de NSB
Na de Duitse inval wordt Goedewaagen op 12 mei 1940 gearresteerd en geïnterneerd. Dit is het laatste stootje dat hem na de Duitse overwinning in Nederland op 14 mei 1940 tot 'activist' maakt: hij sluit zich in de zomer van 1940 bij de NSB aan. Mussert benoemt hem tot persleider (16 september 1940 - 25 augustus 1941), tot hoofd van de afdeling Hooger Onderwijs van het Opvoeders-gilde der NSB en tot gemachtigde in bijzondere dienst (beide van 22 augustus 1941 - juli 1942), hoewel oudere partijgenoten weinig waardering tonen voor deze 'laatkomer'.
Hij speelt een grote rol bij de door de bezetter beoogde en bereikte gelijkschakeling van de Nederlandse pers als voorzitter van de Raad van Voorlichting voor de Nederlandsche Pers (15 juni 1940), via het door hem opgerichte Verbond van Nederlandsche Journalisten (24 augustus 1940), ook na december 1940 bij de concentratie en gelijkschakeling van de radio-omroep. Van 16 september 1940 tot 25 augustus 1941 was hij hoofd afdeling Perszaken van de NSB.
In de volksmond kreeg hij de bijnaam "rotkar".
[bewerk] Secretaris-generaal van het DVK
Al deze werkzaamheden vallen bij de Reichskommissar Seyss-Inquart zeer in de smaak. Deze benoemt hem op 28 november 1940 tot secretaris-generaal van het nieuw ingestelde Departement van Volksvoorlichting en Kunsten (DVK). De nazificering van het Nederlandse culturele leven zal ook door Goedewaagen krachtig bevorderd worden via de op 22 november 1941 ingestelde Nederlandsche Kultuurkamer, waarvan hij op de 25e van die maand tot president wordt benoemd. Op beide terreinen stuit hij echter op toenemende weerstand bij de bedreigde groepen, en in zijn na de oorlog geschreven autobiografie erkent hij dat 'de ondoordringbare muur van verzet als (...) diepste oorzaak had (...) dat wij het nieuwe aanboden in Duitse vorm'.
De gelijkschakeling van de voorlichtingsmedia wordt door Goedewaagen geregeld voor de radio door de instelling van de Rijksradio De Nederlandsche Omroep, die in de plaats treedt van de door de bezetter geliquideerde omroepverenigingen (12 maart 1941); voor de pers via het Journalistenbesluit (2 mei 1941), waarbij alle medewerkers aan dagbladen en tijdschriften verplicht worden lid te worden van het Verbond van Nederlandsche Journalisten, en bij het Filmbesluit (20 augustus 1941), dat de keuring van films en de vertoning van propagandafilms regelt.
Alle kunstsectoren worden naar Duits voorbeeld in 'gilden' georganiseerd in de Nederlandsche Kultuurkamer, die van januari 1942 een maandblad uitgaf; De Schouw, gefinancierd door het Berlijnse Propagandaministerium en met Goedewaagen tot maart 1943 als hoofdredacteur. De instelling van een groot aantal literaire prijzen verhindert niet dat de meeste Nederlandse auteurs zich tegen hem keren. De salarispositie van orkestmusici en acteurs werd verbeterd, en Goedewaagen bevorderde de oprichting van een Nederlandse Opera in Amsterdam (augustus 1941), terwijl componisten opdrachten en prijzen werden toegekend. Hij was een fanatiek antisemiet.
Toen mr. C.J.M. Schaepman in 1942 bij hem de belangen van de halfjoodse actrice Fie Carelsen bepleitte, hief hij vermanend zijn vinger op onder de herhaalde uitroep: 'o, probeert u dat niet mijnheer, het gaat voor mij om het bloed, uitsluitend om het bloed. Het bloed bepaalt alles'. Op het gebied van de beeldende kunst organiseert hij exposities in Duitsland en opent hij op 21 maart 1942 het Nederlandsche Kunsthuis, door hem omschreven 'als de toonkamer van nationaal-socialistische kunstopvattingen', en gericht tegen al wat modern was en als wansmaak werd opgevat. Dit alles wordt echter overschaduwd door zijn krachtige bevordering van de uitschakeling van Joodse kunstenaars en het verbod op door hen vervaardigde werken.
[bewerk] Ontwikkeling in SS-richting
Zijn ontwikkeling in Groot-Duitse SS-richting leidt tot verwijdering van de door 'Dietse' denkbeelden beheerste NSB. Tegen zijn zin heeft Mussert in het voorjaar van '42 de propagandaleider der NSB, E. Voorhoeve, ook belast met de afdeling propaganda op het departement. Na ontslag van een incompetent NSB-ambtenaar wordt Goedewaagen door deze bij de partij aangeklaagd en daarop gelast voor de Hooge Raad van Discipline der NSB te verschijnen, hetgeen hij weigert. Daarop schorst Mussert hem als partijlid.
Op 28 januari 1943 volgt zijn ontslag als secretaris-generaal; op dezelfde datum wordt hij benoemd tot gewoon hoogleraar in de wijsbegeerte aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Op 8 juli 1941 was hij al bijzonder hoogleraar Letteren en Wijsbegeerte in Leiden geworden vanwege de Nederlandsche Stichting tot bevordering van de studie van het nationaal-socialisme met als onderwijstaak 'Nieuwere wijsbegeerte'. Wegens sluiting van de universiteit was hij nog niet als zodanig opgetreden. Hij wijdt zich weer aan zijn vak, ondanks het minimum aantal Utrechtse studenten dat, na tekening der loyaliteitsverklaring, nog colleges volgt. Bij vrijwel al zijn vakgenoten stuit hij op grote weerstand.
Hij publiceert nu een groot aantal artikelen op wijsgerig en algemeen cultureel terrein. Voor politieke geestverwanten in Nederland en Duitsland houdt hij talrijke voordrachten. Op Dolle Dinsdag 5 september 1944 slaat hij op de vlucht naar Duitsland. De secretaris van het College van secretarissen-generaal ziet hem op het station van Utrecht met vrouw en kind en het allernodigste huisraad in een beddentijk over zijn rug hangend, de trein in stappen. Via de minister van Opvoeding en Onderwijs, B. Rust, krijgt hij een 'Forschungsauftrag', die hem een materiële basis verschaft tot de Duitse ineenstorting, die hij in Löhne (Westfalen) beleeft, in betrekkelijke veiligheid in Duitsland te wonen..
[bewerk] Na 1945
Op 29 mei 1946 wordt Goedewaagen gearresteerd. Het Haagse Bijzonder Gerechtshof veroordeelt hem op 15 december 1948 tot 12 jaar gevangenisstraf (eis 15 jaar), met als bijkomende straf o.a. de ontzegging van het recht ooit openbare ambten te bekleden. Op 17 april 1952 wordt hij vervroegd vrijgelaten. De Commissie voor de Perszuivering verbiedt hem de uitoefening van iedere journalistieke functie tot mei 1965. Daarna tracht hij een bestaan op te bouwen met het geven van privé-onderwijs en het geven van lessen die opleiden voor staatsexamens HBS en gymnasium. Goedewagens bijlessen worden later door een leerling, Kees van Kooten, beschreven in een kort verhaal.
In 1956 verschijnt onder het pseudoniem Theodor Meursen een door hem geredigeerd werk, Holland, in de in Neurenberg uitgegeven reeks Geistige Länderkunde. In het historische deel hiervan komt de Tweede Wereldoorlog nauwelijks, het feit der Duitse bezetting in het geheel niet ter sprake. Nog tot kort vóór zijn dood bleef hij studeren en werken, zodat nog in het jaar van zijn overlijden in Duitsland een ander werk van zijn hand verscheen, Aufruf der Religion: Grundrisz der Religion (Düsseldorf, 1980).
[bewerk] Lijst van publicaties (niet volledig)
- 1923 - De logische rechtvaardiging der redelijkheid bij Fichte, Schelling en Hegel (dissertatie)
- 1925 - Philosophie en wereldbeschouwing: haar wezen en verhouding
- 1927 - Idee en historie
- 1933 - Nietzsche. Helden van den geest
- 1935 - Wat is een volk? - Vragen van nu
- 1949 - Hoe ik nationaal-socialist werd en was (auto-biografie in opdracht van het RIOD, thans NIOD )
- 1956 - Holland
- 1961 - Das Ideal und das Leben
- 1980 - Aufruf der Religion: Grundrisz der Religion
| {{{afb_links}}} | Zie ook: | {{{afb_rechts}}} | {{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
|
