Tweeklank
Van Wikipedia
Een tweeklank of diftong is een foneem dat uit twee klinkers bestaat die binnen een lettergreep in elkaar overgaan. Van deze twee klinkers of vocalen is er één doorgaans een halfvocaal, een klank die ook eigenschappen van medeklinkers heeft, of een sjwa. De andere is een volle klinker.
Tweeklanken of diftongen staan in tegenstelling tot enkelvoudige klinkers of monoftongen. Een uit drie fonemische posities gevormd foneem wordt een triftong genoemd.
Tweeklanken vallen in twee typen uiteen, uitgaande van de klemtoon binnen de combinatie. Ligt de klemtoon op het eerste element, dan is er sprake van een dalende of neergaande tweeklank. De eerste plaats wordt bij zulke tweeklanken ingenomen door de volle klinker. De drie tweeklanken van het standaard-Nederlands zijn alle drie dalende tweeklanken. Ze worden doorgaans gespeld als au/ou, ij en ui*. Het tweede element is in deze tweeklanken een halfvocaal (j- en w-achtige klanken). Omgekeerd is er sprake van een stijgende of opgaande tweeklank als het tweede element de nadruk heeft en een volle klinker is.
Het Nederlands is relatief arm aan tweeklanken: de standaardtaal kent er drie. Regionaal komen er meer voor. Er zijn ook talen zonder tweeklanken en talen met meer dan tien tweeklanken, zoals het Spaans, het Fries en het Fins.
- Merk op dat er in het Nederlands ook enkelvoudige klinkers zijn die met twee verschillende lettertekens worden geschreven (oe, eu) en dat de tweeklanken ij en au een alternatieve spelling kennen (resp. ei en ou). Deze spellingsverschijnselen maken het aantal daadwerkelijke tweeklanken niet groter dan het is: drie .
[bewerk] Tweeklanken in het Nederlands
Het Nederlands kent de volgende fonemische tweeklanken:
- 'au' als in 'auto'
-
- beginpositie als bij 'a' in kat, eindpositie als bij 'oe' in 'koe'
- 'ij' als in 'tijd'
-
- beginpositie als bij 'e' in 'pet' (of 'a' in 'kat'), eindpositie als bij 'i' in 'pit' of 'ie' in 'kies' of 'j' in 'jas'
- 'ui' als in 'tuin'
-
- beginpositie als bij 'a' in 'laat', eindpositie als bij 'uu' in 'fuut'
In het westen van Nederland worden ook de volgende fonemen als een tweeklank uitgesproken (hetgeen echter afwijkt van de officiële uitspraak):
- 'ee' in 'been'
-
- beginpositie 'ee', eindpositie als bij 'j' in 'jas'
- 'ie' in 'kies'
-
- beginpositie 'ie', eindpositie als bij 'j' in 'jas'
- 'oo' in 'hoop'
-
- beginpositie 'oo', eindpositie als bij 'w' in 'warm' of 'oe' in 'koe'
Voor een /r/ en bij sommige sprekers voor een /l/ worden bijna alle klinkers tot een tweeklank ('heel' wordt 'hee-ul', 'veel' wordt 'vee-ul', de eindpositie is dan die van de stomme 'e' (sjwa) in 'vader'.
Bij vervoeging of verbuiging kan een dalende tweeklank overgaan in een stijgende. Dit verschijnsel wordt breking genoemd en is bijvoorbeeld waar te nemen in het Fries.
