Vuren (dorp)

Van Wikipedia

51° 49' NB, 5° 3' OL Vuren is een dorp aan de Waal, vlakbij Gorinchem. Vuren ligt in de gemeente Lingewaal. Het dorpje ligt op de grens van de provincies Zuid-Holland en Gelderland.

[bewerk] Historie

Het ontstaan van de nederzetting Vuren is niet precies te achterhalen. De eerste vermeldingen dateren uit de periode 850 tot 950. Dat Vuren in deze periode als nederzetting is ontstaan is onder andere af te leiden uit de, nu nog herkenbare, structuur van het dorp. De akkers werden op de stroomruggen aangelegd en de afwatering geschiedde op natuurlijke wijze richting de rivier en lager gelegen kommen. Dit complex bouwland werd aangeduid met 'eng' of 'enk', in Vuren bekend als het gebied tussen de Waaldijk en de Mildijk. De nederzetting bestond uit 5 tot 20 boerderijen aan de rand van de akkers. Dit was het gebied tussen de kalkzandsteenfabriek en de Steeg. De rivierdijk bestond toen nog niet.

De nederzetting Vuren ontstond rond 900 na Chr. op een oeverwal langs de Waal. De hoofdzakelijk van landbouw levende bevolking had zich hier op het westelijke puntje van de Tielerwaard gevestigd. De nederzetting ontleende haar naam aan deze plaats die een afgeleide was van ‘vooraangelegen’, denk maar aan vergelijkbare plaatsen in België en Nederland: Veurne en Voorne. Het zoeken naar bescherming tegen het overstromingswater leidde tussen de tiende en dertiende eeuw tot de bedijking van de nederzetting, waarbij als eerste de Zeivingen (zijvang of zijving), vervolgens de Achterdijk en tenslotte de rivierdijk werden aangelegd. De eerste adellijke heren van Vuren doken in de dertiende eeuw op in de Gelderse leenregisters. Begin veertiende eeuw stierven zij uit en kwam de heerlijkheid Vuren in handen van een jongere tak van de Arkels, de heren van Asperen, die iets ten westen van de oude kerk aan de Waaldijk het kasteel de Tumelenburg bouwden. Door deze Arkelse binding zou Vuren ook betrokken raken bij de Arkelse Oorlog tussen Jan van Arkel en de graaf van Holland die tussen 1401 en 1412 in de streek rond Gorinchem woedde.

Eind vijftiende eeuw stierven de heren van Asperen van Vuren in rechte lijn uit. Nadat de heerlijkheid Vuren achtereenvolgens in het bezit van de heren van Duyn van Werkendam en van Haaften van Gameren was overgegaan, keerde zij in het midden van de zestiende eeuw weer terug in de handen van een andere tak van de Asperens. Deze heren van Asperen van Vuren bekleedden belangrijke posten in de Tielerwaard zoals bijvoorbeeld dat van dijkgraaf.

Vuren had, net als de overige plaatsen in het rivierengebied, regelmatig te lijden van watersnoden. Verschillende keren per eeuw braken de Waaldijken door waardoor de bevolking en de heer van Vuren sterk verarmden, zozeer zelfs dat niet lang na het rampjaar 1672, toen de Fransen de Tumelenburg verwoestten, het dijkonderhoud niet langer betaald kon worden en de heerlijkheid in 1681 door de toenmalige heer van Vuren, Junier van Bronkhorst, werd verlaten. De Staten van het Kwartier van Nijmegen moesten het bestuur overnemen en slaagde er pas in 1734 de heerlijkheid Vuren, samen met Dalem en Marienweerd bij Beesd, te verkopen aan de graaf van Bylandt. Deze bouwde een nieuw ‘kasteel’ in Engelse landhuisstijl op de fundamenten van de oude Tumelenburg.

Was er eind zeventiende eeuw door de Utrechtse steenbakkersfamilie Pothuysen een steenoven opgericht op de Hondswaard, een eeuw later volgde de vestiging van een glashut in de nabijheid van de Vurense korenmolen door leden van de familie Pelgrim, die ook in Leerdam glashutten bezaten. In 1771 kocht Gerard Meerman de heerlijkheid Vuren en Dalem van Carel van Bylandt. Deze Meermannen hielden Vuren en Dalem in bezit tot 1822 toen de in de Franse tijd rijk geworden Rotterdamse koopman Jan Viruly de beide heerlijkheden van de erfgenamen kocht en ze bestemde voor zijn zoon Michiel. De Viruly’s bezaten vrijwel alle grond en industrie in Vuren en Dalem totdat ze in 1895 naar Gorinchem vertrokken en het kasteel lieten slopen. Toch mogen hun oudste zonen zich tot op de dag van heden Viruly van Vuren en Dalem noemen. De Vurense bevolking groeide geleidelijk gedurende de eeuwen, ondanks de vele watersnoden en afwateringsproblemen. De polderbemaling moest eerst van natuurlijke lozing op de Waal overstappen op windbemaling met een binnen- en een buitenmolen op de Hondswaard om na 1825 via de Dalemse polder het water op de Oostgracht van Gorinchem en vandaar op de Linge te brengen. Na 1870 werd de afwatering overgenomen door het stoomgemaal Constantia Adriana aan de Spijkse dijk. De Afscheiding die in Vuren in 1835 plaatsvond, zou de samenlevingdoen scheuren. Na vervolgingen en gevangenzettingen zouden in de jaren veertig en vijftig verschillende afgescheiden Vurense families ds. H.P. Scholte volgen naar Pella in Amerika om een nieuw bestaan op te bouwen. De hongersnood die volgde op enkele jaren van aardappelziekte (1844-1845) was daar mede debet aan. Het fort bij Vuren werd aangelegd in de jaren 1844-1849 en maakte deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het zou gebruikt worden tijdens de verschillende mobilisaties en kreeg in 1940 een Duitse luchtaanval te verwerken. Het bleef in Duitse handen tot de laatste dagen voor de bevrijding en zou daarna dienst doen om verschillende ‘foute’ Nederlanders uit de regio te interneren. De Tweede Wereldoorlog bracht het dorp gevechtshandelingen, polderinundaties, gesneuvelde Vurense soldaten, een op een woonhuis neergestort vliegtuig waarbij een vader en twee dochters (zie foto) omkwamen en enkele neergeschoten vliegtuigen met een Poolse en een Nieuw-Zeelandse piloot, waarvan de laatste in Vuren werd begraven. In de jaren zestig van de twintigste eeuw kwamen diverse ontwikkelingen in Vuren in een versnelling. De ruilverkaveling, dijkverzwaringsplannen en de vestiging van nieuwe bedrijven, onder andere van de uit Utrecht overgekomen chemische industrie van de Wed. P. Smits, Vuren HAWA, Wago en Kleyn Trucks op een nieuw industrieterrein langs de Zeiving, gaven het oude dijkdorp een geheel ander aanzien. De uitbreiding van de in 1902 op de plaats van de gesloopte glashut gebouwde kalkzandsteenfabriek Loevestein en de oprichting van een cellenbetonfabriek in 1952, bekend onder de namen Durox, later Ytong en thans Xella betekenden naast de oude baksteenindustrie een niet fraaie invulling van de oude uiterwaarden. De kern van het dorp verhuisde naar een nieuwbouw tussen de nieuwe Graaf Reinaldweg en de Waaldijk. In 1986 hield de gemeente Vuren (en Dalem) op te bestaan, kwam Dalem bij Gorinchem en werden Vuren en Herwijnen samengevoegd met de vroegere Zuid-Hollandse gemeenten Asperen en Heukelum (met Spijk) tot een nieuwe gemeente Lingewaal. Economisch ging het met de oude industrieën in Vuren niet zo goed. Moest in de jaren negentig de Vurense baksteenfabricage eraan geloven, in 2002 volgde na honderd jaar de sluiting van de kalkzandsteenfabriek. Als gevolg van de dreigende dijkdoorbraken in 1995 en 1998 moest de Waaldijk opnieuw verzwaard en verhoogd worden, hetgeen rond het nieuwe millennium was voltooid. Vuren was klaar voor de 21ste eeuw.

[bewerk] Fort Vuren

Fort Vuren werd in 1844 gebouwd aan de waaldijk in Vuren. Het fort diende ter bescherming van Gorinchem en om te voorkomen dat de vijand naar het westen trok. Tevens maakt het fort uit van de Hollandse Waterlinie. In 1847-1849 werd er bovenop het fort een bomvrije toren gebouwd. Er werd een gracht om de toren gegraven, waarna deze alleen nog maar via een ophaalbrug te bereiken was. In 1873-1879 werd deze toren er weer afgehaald, omdat deze te kwetsbaar was. In het noordelijke deel van het fort werd een bomvrije kazerne gebouwd.