Xhosa (taal)
Van Wikipedia
Xhosa (Xhosa zelf: isiXhosa; uitspraak: kôzza) is de meest Zuidwestelijke tak van de Nguni-talen, die weer een onderdeel van de Bantoetalen zijn. Het wordt voornamelijk gesproken in de Oostkaap Provincie van Zuid-Afrika, hoewel er tegenwoordig ook steeds meer sprekers in de omgeving van Kaapstad wonen. Er zijn ongeveer 6 miljoen sprekers. Het is de moedertaal van zowel Nelson Mandela als de huidige president Thabo Mbeki. Zoals bij alle Bantoetalen is de grammatica gebaseerd op het klassensysteem. In het enkelvoud zijn er 8 klassen, in het meervoud vijf. Werkwoorden en bijvoeglijke naamwoorden volgen de klasse van het bijbehorende naamwoord.
Een voorbeeld:
Umntwana (kind); ukubona (zien); indoda (man)
- Umntwana ubona indoda (het kind ziet de man)
- Abantwana babona indoda (de kinderen zien de man)
- Indoda ibona umntwana (de man ziet het kind)
Hoewel klik-fonemen hun oorsprong vinden in de Khoisan talen heeft isiXhosa een ruim aantal overgenomen. Er zijn drie basis kliks
- c (dentale klik), zoals in 'tsk, tsk, nee hoor dat mag niet, hoor!'
- x (laterale klik), een zijdelingse klak die men wel gebruikt om paarden mee aan te sporen
- q (palatale klik), die klinkt als het ontkurken van een champagnefles.
Iedere klik komt voor in zes vormen:
- x de klik zelf
- xh geaspireerd
- gx stemhebbend
- nx genasaleerd
- ngx combinatie alle drie
- nkx voorafgegaan door nasaal
Een woord kan meerdere kliks bevatten, maar dat zijn in de regel vormen van dezelfde basis klik:
iqhoqhoqho (luchtpijp)
uqongqothwane (klopkever ('tokkie'))
In plaatsnamen zijn er soms twee verschillende kliks, zoals iQonce (Koning Willemstad)
De taal heeft (via het Afrikaans) veel woorden aan het Nederlands ontleend, bijv:
isilarha de slager (de gutturale afrikaat /x/ (zoals 'ch' in kachel) wordt als 'rh' geschreven) ilokhwe de rok ihempe het hemd torhu toch ukulesa lezen ukudeka dekken itafile de tafel itapile de aardappel ivasilaphu de waslap ityiphu de kip ipapa de pap
Isilarha sideka itafile ngevasilaphu? Hayi torhu! (hayi = nee)
 |
Zie de Xhosa (taal) editie van Wikipedia |
