Żośle
Z Wikipedii
Żośle (lit. Žasliai, ros. Жасляй) - miejscowość na Litwie, w obwodzie kowieńskim, w gminie Koszedary, położona 7 km od miasta Koszedary. Położone nad jeziorem Żosielskim, Limeń i Staszkuniszkiem. Ludność: 818 mieszk. (2001).
W Żoślach znajduje się neogotycki kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Jerzego zbudowany w 1902. Według Stryjkowskiego (1846) Zośle są bardzo starą osadą. Stryjkowski podaje, że książę litewski Kukuwojtis, syn Żywibunda, postawił na początku XIII w. nad jeziorem żosielskim posąg drewniany upamiętniający jego matkę Pojatę, córkę Kiernusa. Posąg ten był czczony przez lokalny lud..Potem, gdy uległ zniszczeniu na tym miejscu, na grobie Pojaty wyrosły lipy, które uznawano za święte. Istniała też pieśń o Pojacie. Najstarsze wzmianki o Żoślach pochodzą z początku XV wieku. Pierwszy kościół wzniesiono tam w 1433 pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, św. Jana i św. Barbary, konsekrowany przez biskupa wileńskiego Mikołaja Dzierzgowicza. Kościół ufundował Jan Nacz.W XV - XVI w. wieś Zośle należała do wygasłej rodziny Naczów. Jan i Michał Naczowie w 1453 (według innych w 1533) r. odnowili fundację kościoła w Zoślach.
Kościół uległ ruinie w XVII w., kiedy to nabożeństwa odprawiano w szopie. Dzięki proboszczom Piotrowi Kazimierzowi Jodziewiczowi i Michałowi Kazimierzowi Sienkiewiczowi podstawiono nowy kościół. Po wygaśnięciu rodu Naczów Żośle na mocy prawa obowiązującego na Litwie przypadło królowi. Przez jakiś czas miała je dożywotnio Zofia Gosztołdowa. Po jej śmierci król Zygmunt August zapisał je swojej żonie Barbarze Radziwiłłónie. 1569 r. Żośle stanowiły uposażenie stołu królewskiego. Potem utworzono tam starostwo, które w 1766 r. posiadał Joachim Chreptowicz, sekretarz, potem kanclerz wielki litewski. Dobra żosielskie potem należały do Michała Zaleskiego, wojskiego litewskiego, a w 1850 r. do Antoniego Zaleskiego, w drugiej połowie XIX w. przeszły w wyniku przymusowej sprzedaży w ręce hr. Józefa Tyszkiewicza. Żośle otrzymały prawa miejskie od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 12 stycznia 1792 r. Żośle były przez wiele wieków zamieszkiwane przez ludność litewską, polska i żydowską.
W 1847 r. w Zoślach mieszkało 836 Żydów, w 1897 – 1325 na ogólną liczbę ludności 2000. W 1865 r. w Zoslach było 87 domostw i 1042 mieszkańców (7 prawosławnych, 371 katolików, 22 starowierów i 653 żydów). W tym czasie w Żoślach mieścił się zarząd gminy, kościół prafaialny, szkoła ludowa, 3 żydowskie domy modlitwy, 18 sklepów, 4 garbarnie, wiatrak. W folwarku skarbowym było jedno domostwo z 43 mieszkańcami (2 prawosławnych, 26 katolików i 5 żydów). Miasto miało prawo do 5 jarmarków rocznie (2 lutego, 23 kwietnia, 16 lipca, 15 sierpnia, 1 listopada).
Przed 1939 r. w Żoślach mieszkało według spisu powszechnego 1037 Żydów i stanowili w miasteczku większość ludności. Usadowili się oni w pobliżu linii kolejowej i zajmowali się głównie handlem drewna i płodów rolnych, jak też rzemiosłem. Wtorek był dniem targowym w Żoślach. Kupcy żydowscy skupowali od rolników owoce, jagody, czereśnie i jabłka, które eksportowano do Rosji i Niemiec.
W Żoślach bardzo dużo mieszkańców hodowało kozy, dlatego też mieszkańcy uprosili władze, aby linia kolejowa była położona trochę dalej od miasteczka. Standard życia w Zoślach przed 1914 r. był bardzo niski stąd też wiele osób wyemigrowało (głównie do USA), inni natomiast byli wspierani przez krewnych mieszkających za granicą.
W Żoślach znajdowały się dwa żydowskie domy modlitwy, 3 żydowskie szkoły, biblioteka żydowska, Żydowski Bank Ludowy, który liczył 148 członków oraz żydowska ochotnicza straż pożarna (ekwipunek ufundował jeden z byłych mieszkańców Żosiel, który wyemigrował do USA).
Rabinami w Żoślach byli: Yitzhak bar Shlomo-Zalman (później służył jako rabin i nauczyciel w Wilnie); jego syn David i był rabinem przez 40 lat, aż do śmierci w 1831; syn Davida, Menahem-Mendel (służył jako rabin w latach 1834-1874), następnie: Shaul bar Arye-Leib; Yitzhak-Meir Rabinovitz (później w Słobótce); R. Yitzhak-Eliezer-Leifman Szarszavsky 1883-1888 (później w Nieświeżu); R. Avraham-Haim Szas (wnuk R. Davida); ostatnim rabinem w Żoślach był R. Moshe Levine. Większość ludności żydowskiej z Żosiel wymordowano w 1941 r. i 1943 r. pod Koszedarami.
W 1909 r. mieszkało tam około 1600 osób. Istnieją tam pozostałości cmentarza żydowskiego. Dwa i pół kilometra od Żosiel znajduje się przystanek kolejowy Żośle. Koło Żośli istniał majątek ziemski Samuelów, który był własnością Henryka Juniewicza. W pierwszą rocznicę wstąpienia Litwy do Unii Europejskiej w Żoślach zasadzono na 4 hektarowym obszarze tzw. "las Europy". W uroczystościach wziął udział m.in. prezydent Republiki Litewskiej Valdas Adamkus.
Z Żosiel pochodzili m.in.:
- kardynał Vincentas Sladkevičius (1920-2000) - arcybiskup Kowna
- ks. Adam Abramowicz (1881–1969) - znany budowniczy kościołów
- Leopold Godowski (Leopold Godowsky) (1870-1938) - amerykański pianista, kompozytor i pedagog pochodzenia polskiego.
- Prof. Benzion Z. Halper (1884-1924) - lingwista i orientalista (Dropsie College, Philadelphia), redaktor Jewish Publication Society of America.
- A. Klaus - dziennikarz
Bibliografia:
- Słownik Królestwa Polskiego i innych ziem słowiańskich.
- Maciej Stryjkowski, O początkach, wywodach, dzielnościach [...] sławnego narodu litewskiego, żemojdzkiego i ruskiego (przed 1578, wydane 1978)
