Aldo Manuzio
Z Wikipedii
Aldo Manuzio, łac. Aldus Manutius (1449 - 1515) - był najznakomitszym drukarzem renesansu, protoplastą rodu Manucjuszów.
Spis treści |
[edytuj] Młodość i początki kariery
W latach 1475 - 1478 Aldo Manuzio studiował grekę na Uniwersytecie w Ferrararze. Niestety wojna między Ferrarą a Wenecją wygnała Aldusa i jego przyjaciela, księcia - filozofa, Giowanni Pico della Mirandola do posiadłości Pica w Mirandoli, gdzie ten spędził dwa lata. Polecony przez Pica jego siostrze, Katarzynie Pii, na guwernera jej synów, przybył do Carpi w 1486 r. W trakcie nauczania synów księżnej Carpi, w głowie Alda dojrzały plany żywego propagowania piśmiennictwa greckiego i chęć upowszechnienia go za sprawą druku. W planach miał założenie wydawnictwa i drukarni nakładowej.
[edytuj] Rozwój kariery drukarskiej
Na miasto swojej działalności wybrał Wenecję, jako ośrodek drukarstwa oraz wielkiego rynku handlu grecką książką rękopiśmienną.
Drukarnia i wydawnictwo zostało założone w 1494 roku. W pierwszej fazie działalności drukarskiej zwrócił uwagę na dobre podręczniki gramatyczne. Za pierwszą z książek jego oficyny uchodził przedruk mediolańskiego wydania gramatyki Konstantego Laskarisa (1494/1495). Następnie Gramatykę grecką [łac.Introductrivae grammatices] Teodora Gazy z Salonik. Prócz podręczników, Aldus chętnie wydawał teksty traktatów gramatycznych starożytnych językoznawców (np. Apoloniusza), oraz leksykony, czy słowniki frazeologiczne. Zaczął wydawać pisma Platona, Arystotelesa, czy Plutarcha.
Olbrzymie przedsięwzięcie edytorskie Manucjusza przerastało jego możliwości. Jego dom stanowiła nie tylko drukarnia nakładowa, przedsiębiorstwo produkcyjne, ale także ognisko twórczej pracy intelektualnej szeregu uczonych ludzi tego czasu. Wtedy też powstaje wenecka Neakademia Alda Manucjusza. Mimo wyraźnego związku z florencką Akademią Platońską i Akademią Bessariona, jej organizatorowie już samą nazwą ,,Neakademia (grec. Nowa Akademia), chcieli zaakcentować świadomość tej inności. Inicjatorem był sam Aldo. Neakademia istniała i funkcjonowała do śmierci Aldusa.
[edytuj] Nowe kroje pism greckich i łacińskich
Ponieważ Aldus specjalizował się w zakresie edytorstwa tekstów greckich, istotny był problem czcionek. Inicjując własną działalność na polu typografii greckiej, nie przyjął żadnego z istniejących wzorów. Prototypem jego kroju stała się nie kaligrafia kodeksów bizantyjskich, lecz pismo odręczne, kursywne, będące w codziennym użyciu współczesnych mu Greków i jego samego.
Wykonawcą tych czcionek był Francesco Griffo, grawer z Bolonii, który pozostawał na usługach Alda od 1494 do 1515 roku. Aldyński krój czcionki greckiej w zasadzie wyparł wszystkie ukształtowane przed nim formy. Dopiero w roku 1544 nowy, wykwintny, kursywny krój greckiej czcionki zwanej ,,królewską autorstwa Roberta Estienne, zatriumfował w drukarstwie greckim na dalszych 200 lat.
Szczęśliwszy był los aldyńskich krojów łacińskich, które ze względu na swe wysokie walory estetyczne stanowią do dziś źródło inspiracji dla nowych pomysłów literniczych. Wyróżniamy zasadniczo cztery łacińskie kroje czcionek Alda. Trzy są antykwowe, w tym jeden majuskulny oraz jeden kursywny:
- antykwa: krój pierwszej aldyńskiej antykwy, zyskał miano Bembo, od nazwiska autora dzieła, które pierwszy raz tłoczono tą czcionką. Były to litery wyprostowane, o nieznacznej, wyrównanej różnicy dużych i małych znaków, o wyrazistym i czytelnym oczku, o subtelnym reliefie (cieniowaniu grubości linii liter), o zaokrąglonych szeryfach, precyzyjnie dopracowane w szczegółach z dokładnym wyważeniem proporcji poszczególnych elementów. W 1499 r. Griffo przygotował nowy wytworny krój antykwy, który Aldo wykorzystał do druku Hypnotomachię Poliphii - stąd jego nazwa Poliphilus.
- kursywa - cursiva Aldina: lekko pochyła antykwa.
[edytuj] Kunszt drukarski
Aldus stosował najczęściej format 8°, dbał o estetykę druku, zerwał z zasadą oprawy średniowieczną modą w deskę i skórę. Powierzał oprawę introligatorom nawiązującym do wzorów islamskich. Były to raczej oprawy w niegrubą, dobrze wyprawioną skórę, usztywnioną tekturą z makulatury drukarskiej. Grzbiety opraw nie były wypukłe, ale płaskie dzięki zastosowaniu specjalnych węzłów, tzw. łańcuszkowych, przy szyciu arkuszy. Fizyczną zaletą opraw, była lekkość, a więc większa praktyczność i poręczność.
Aldyny były drukami na wskroś humanistycznymi w swej treści i renesansowymi w formie świadomie nawiązującej do wzorów starożytnych. Drukarstwo w oficynie Manucjuszowskiej urosło do roli najwyższego kunsztu, zaś książka aldyńska - do rangi dzieła z wyraźnymi znamionami indywidualizmu.
[edytuj] Losy oficyny po śmierci Alda Manucjusza
Gdy 6 lutego 1515 r. Aldus umarł, oficynę przejął Andrzej Torresano i wraz z synami prowadził ją do roku 1529. W tym okresie ukazują się liczne wznowienia i remamenty edytorskie po Aldusie. W roku 1533 syn Alda, Paweł, reaktywuje działalność drukarską i wydawniczą. W latach 1561-1565 syn Pawła, Aldus Nepos, przejmuje obowiązki prowadzenia domu wydawniczego, gdy ojcu powierzono papieską Typografię Rzymską (Typographia Romana). W roku 1585 wnuk Aldusa sprzedaje drukarnię.
[edytuj] Źródła
Bieńkowska B., Książka na przestrzeni dziejów, Warszawa 2005, s.328-329.
Rokosz M., Wenecka oficyna Alda Manucjusza i Polska w orbicie jej wpływów, Wrocław 1982.
