Czartoryscy
Z Wikipedii
Czartoryscy – magnacki ród książęcy herbu Pogoń Litewska, wywodzący się od Konstantego Olgierdowicza, księcia na Czartorysku na Wołyniu (od nazwy tej miejscowości pochodzi nazwisko rodu), syna wielkiego księcia litewskiego Olgierda, wnuka Giedymina, brata Władysława II Jagiełły. Czartoryscy dążyli do zmian ustrojowych w Polsce, reformy stosunków gospodarczych, centralizacji władzy państwowej, usprawnienia administracji i wzmocnienia armii.
Wnukami Konstantego Olgierdowicza byli: Aleksander, Iwan i Michał Wasylewicze, którzy 1442 otrzymali od Świdrygiełły dobra na Wołyniu, w tym późniejszą siedzibę rodu Klewań. Wnukiem Michaiła był Aleksander (data urodzenia nieznana, zm. w 1571 r.), wojewoda wołyński. Jego bratanek Jerzy, starosta łucki (ur. ok. 1560 r., zm. 1621), przeszedł z prawosławia na katolicyzm. Syn Jerzego, Mikołaj Jerzy, wojewoda wołyński (data urodzenia nieznana, zm. 1662), przez małżeństwo z księżną Izabelą Korecką pomnożył majątek (m.in. o dobra Korzeck) i zyskał cenne koneksje.
Ród, choć nie mógł się równać z najpotężniejszymi w kraju, ugruntował swój magnacki status, którego dowodziły wysokie stanowiska piastowane przez synów Mikołaja Jerzego: Kazimierz Florian został prymasem, założyciele zaś dwóch linii: klewańskiej, Michał Jerzy – wojewodą sandomierskim, a koreckiej, Jan Karol – podkomorzym krakowskim. Linia korecka nie dorównywała nigdy znaczeniem i ambicjami klewańskiej: jej najwybitniejszym przedstawicielem był ostatni męski potomek Józef Klemens, (ur. 1740, zm. 1810), który piastował stanowisko stolnika litewskiego.
Linia z Klewania odcisnęła niezatarte piętno na dziejach Polski XVIII i XIX w., rozsławiając nazwisko Czartoryskich i budując ogromną potęgę rodu. Syn jego założyciela, Kazimierz, podkanclerzy litewski, w dużym stopniu dzięki zamożnej i ustosunkowanej żonie Izabeli z Morsztynów, położył podwaliny pod potęgę rodu.
Ich synowie: Michał Fryderyk, kanclerz wielki litewski, i August Aleksander, wojewoda ruski, stali się wraz z mężem ich siostry Konstancji, Stanisławem Poniatowskim, założycielami najważniejszego w XVIII wieku politycznego stronnictwa, Familii, które gromadziło zwolenników przeprowadzenia reform w Rzeczypospolitej. Familianci zgromadzili ogromną fortunę, stanowiącą ekonomiczną podstawę działalności politycznej, przyczyniło się do tego zwłaszcza małżeństwo Augusta Aleksandra z Marią Zofią z Sieniawskich Denhoffową, która wniosła Czartoryskiemu m.in. Sieniawę, Puławy, Międzyrzec, Wilanów, Stołpce.
Czartoryscy aktywnie działali na scenie politycznej. Po śmierci Augusta II Mocnego Familia opowiedziała się za ekskrólem Stanisławem Leszczyńskim, jego przeciwnicy – pod Warszawą – obrali drugiego króla, Augusta III Sasa. Nastała wojna domowa, w którą włączyła się Rosja, stając po stronie Sasa. Po objęciu tronu przez Augusta III Familia pogodziła się z dworem królewskim, pełniąc na nim wpływową rolę. Po pewnym czasie zyskała poparcie wschodniej potencji. W 1744 przywódca "Familii" Kazimierz Poniatowski zabił w pojedynku przywódcę opozycji Adama Tarłę. Czartoryscy oraz Rosja przygotowywali zamach stanu, przyśpieszony śmiercią Augusta III w 1763. Jako kandydata do korony desygnowano syna Augusta Czartoryskiego – Adama Kazimierza. Jednak caryca Katarzyna II Wielka umieściła na tronie Stanisława Augusta Poniatowskiego. Część reform postulowanych przez Familię uchwalił sejm konwokacyjny w 1764 r.
W 1801 powstało muzeum Czartoryskich w Krakowie – najstarsze muzeum w Polsce. Jego zbiory zawierały dzieła malarstwa europejskiego XIII-XVIII w. (m.in. słynna Dama z gronostajem Leonarda da Vinci), zabytki europejskiego i islamskiego rzemiosła artystycznego od średniowiecza do XIX w., grafiki, sztuki starożytnej oraz militaria. W 1876 r. Czartoryscy przekazali swój wielki księgozbiór do użytku publicznego w Krakowie.
Poprzez małżeństwa swych dzieci, Czartoryscy związali ze sobą najpotężniejsze rody magnackie. Syn Augusta Aleksandra, Adam Kazimierz, generał ruski, powiększył majątek, żeniąc się z Izabelą z Flemmingów. Ich synowie: Adam Jerzy, słynny polityk, i Konstanty Adam, stali się założycielami dwóch do dziś istniejących gałęzi rodu. Działalność polityczną Adama Jerzego kontynuował jego syn Władysław; ostatnim potomkiem tej gałęzi, spokrewnionej z rodzinami królewskimi Francji i Hiszpanii jest Adam Karol (urodzony 1940). Gałąź Konstantego Adama jest bardziej liczna, pochodził z niej m.in. Jerzy Konstanty, polityk galicyjski.
[edytuj] Członkowie rodu
- Wasyl Konstantynowicz Czartoryski (XIV-XV), książę czartoryski
- Iwan Wasylewicz Czartoryski (zm. 1460), przedstawiciel Stronnictwa Olgierdowiczów
- Aleksander Wasylewicz Cartoryski (zm. (1477), namiestnik w Pskowie
- Michał Wasylewicz Czartoryski (zm. 1489), namiestnik bracławski
- Senen Aleksandrowicz Czartoryski (zm. 1524), namiestnik kamieniecki
- Aleksander Fedorowicz Czartoryski (zm. 1571), wojewoda wołyński
- Jerzy Czartoryski (1560-1626), starosta łucki
- Mikołaj Jerzy Czartoryski (zm 1662), wojewoda wołyński
- Michał Jerzy Czartoryski (1621-1692, wojewoda sandomierski
- Kazimierz Czartoryski (1674-1741), podskarbi wielki litewski, podkanclerzy wielki litewski, kasztelan wileński.
- Jan Karol Czartoryski (zm. 1680), dziedzic na Korcu i Oleksińcach
- Michał Fryderyk Czartoryski (1696-1775), kanclerz wielki litewski, kasztelan wileński.
- August Aleksander Czartoryski (1697-1782), generał wojsk koronnych, wojewoda ruski, starosta generalny ziem podolskich.
- Stanisław Czartoryski (zm. 1766), łowczy koronny
- Teodor Kazimierz Czartoryski (1704-1768), biskup poznański.
- Adam Kazimierz Czartoryski (1734-1823), starosta generalny ziem podolskich.
- Izabela Czartoryska z Flemmingów (1746-1835), żona Adama Kazimierza Czartoryskiego.
- Józef Klemens Czartoryski (1740-1810), stolnik litewski, starosta łucki, filantrop
- Adam Jerzy Czartoryski (1770-1861), minister spraw zagranicznych Rosji, senator Królestwa Polskiego.
- Konstanty Adam Czartoryski (1773-1860), pułkownik wojsk Księstwa Warszawskiego, generał brygady Królestwa Polskiego.
- Adam Konstanty Czartoryski (1804-1880), oficer ordynansowy Chłopickiego
- Konstanty Marian Czartoryski (1822-1891), polityk
- Witold Adam Czartoryski (1822-1865), polityk i żołnierz emigracyjny
- Jerzy Konstanty Czartoryski (1828-1912), polityk, działacz społeczny
- Władysław Czartoryski (1828-1894), założyciel Muzeum Czartoryskich w Krakowie.
- Izabella z Czartoryskich Działyńska (1830-1899), założycielka ordynacji gołuchowskiej
- Roman Adam Czartoryski (1839-1887), działacz polityczny i społeczny
- Zygmunt Czartoryski (1853-1920), ziemianin
- bł. August Czartoryski (1858 – 1893), salezjanin
- Zdzisław Aleksander Czartoryski (1859-1909), ziemianin
- Adam Ludwik Czartoryski (1872-1937), ordynat gołuchowski i sieniawski
- Adam Karol Czartoryski (ur. 1940)
- Paweł Maria Czartoryski (1924-1999)
- Witold Michał Maria Czartoryski (ur. 1953)
- Witold Gustaw Paweł Maria Czartoryski (ur. 1983)
- Konstanty Jerzy Maria Czartoryski (ur. 1985)
