Jan Chryzostom Pasek
Z Wikipedii
Jan Chryzostom Pasek, herbu Doliwa (ur. ok. roku 1636 w Węgrzynowicach k. Rawy Mazowieckiej, zm. 1 sierpnia 1701 w Niedzieliskach), polski pamiętnikarz.
Rodem z Mazowsza, wykształcony w kolegium jezuickim, przez 10 lat Pasek prowadził barwne i burzliwe życie żołnierza (m.in. pod dowództwem hetmana Czarnieckiego w Danii). Pasek był awanturnikiem procesującym się nieustannie, pięciokrotnie skazany na banicję, a w 1700 na infamię. W czasie rokoszu Lubomirskiego stanął po stronie króla, ale przyznawał również wiele racji opozycji i krytykował bratobójcze walki. Od 1667 prowadził już stateczne życie ziemiańskie (we wsi Smogorzów w dzisiejszym woj. świętokrzyskim).
Pamiętniki, które spisywał najprawdopodobniej pod koniec życia (w latach 1690-1695), zostały wydane drukiem w 1836 roku. Dzielą się one na dwie części: lata 1656-1666 – żołnierskiej służbie Rzeczypospolitej, lata 1667-1688 – żywot ziemiański (sprawy domowe i publiczne). W swej narracji wspomnieniowej autor umieścił m.in.: wiersz liryczny (np. pożegnanie ukochanego konia Deresza), panegiryki opiewające wiktorie nad rzeką Basią czy pod Wiedniem, listy Jana II Kazimierza i Stefana Czarnieckiego, uroczyste mowy, fragmenty popularnych piosenek, przyśpiewek, kąśliwych paszkwilów na Litwinów. Pasek przyjął w swej relacji konwencję narracji gawędziarskiej, z elementami języka potocznego, obrazowego, wplótł humor, dowcipy, rubaszne słownictwo. Posługiwał się często tzw. makaronizmami (mieszaniną słów i wyrażeń polskich oraz łacińskich). Nie bez powodu nazywano Pamiętniki epopeją Sarmacji polskiej. Stały się źródłem pisarskiej inspiracji w XIX w. (np. Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Henryka Sienkiewicza, Zygmunta Krasińskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Henryka Rzewuskiego) i w literaturze XX w., np. w poezji Jerzego Harasymowicza, Ernesta Brylla, w powieści Witolda Gombrowicza Trans-Atlantyk (parodia gawędy szlacheckiej). Liczne odwołania do pamiętników Paska są dowodem zakorzenienia twórców polskich w XVII-wiecznej kulturze narodowej.
Jan Chryzostom Pasek mieszkał przez część swojego życia również na ziemi kieleckiej, we wsi Olszówka Stara koło Wodzisławia w powiecie Jędrzejów (uwieczniono to kamienną płytą pamiątkową).
