Józef Ignacy Kraszewski

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Józef Ignacy Kraszewski

Urodzony	28 lipca 1812 w Warszawie
Zmarł	19 marca 1887 w Genewie

Józef Ignacy Kraszewski (ur. 28 lipca 1812 w Warszawie, zm. 19 marca 1887 w Genewie), polski pisarz, publicysta, wydawca, historyk, działacz społeczny i polityczny, najpłodniejszy autor w historii literatury polskiej. Pseudonimy literackie Bogdan Bolesławita, Kaniowa, Dr Omega, Kleofas Fakund Pasternak, JIK, B.B. i inne

[edytuj] Życiorys

Kraszewski urodził się w Warszawie w ziemiańskiej rodzinie Jana i Zofii z Malskich. Rodzice mieszkali na Grodzieńszczyźnie, koło Prużan w swoim majątku Dołha. Rodzina pięczętowała się herbem Jastrzębiec. Matka szukała w Warszawie schronienia w obawie przed wojną francusko-rosyjską. Oboje rodzice pojawiali się w późniejszej twórczości Kraszewskiego, jako wzorce postaci powieściowych. Ojciec, Jan Kraszewski (1788-1864), chorąży powiatu prużańskiego, został przedstawiony w roli seniora rodziny w Powieści bez tytułu (1855). Zofię Kraszewską (1791-1859) syn sportretował m.in. w Pamiętnikach nieznajomego (1846). Józef Ignacy był najstarszy z pięciorga rodzeństwa; najmłodszy brat Kajetan (1827 - 1896) także zajął się literaturą, był autorem opowiadań i powieści.

Kraszewski wychowywał się w Romanowie w powiecie włodawskim pod opieką babki Zofii Malskiej i prababki Konstancji Nowomiejskiej. Wyniósł stamtąd pierwsze zainteresowania kulturą i literaturą. Kształcił się w szkole wydziałowej w Białej Podlaskiej (1822-1826), szkole wojewódzkiej w Lublinie (1826 - 1827), wreszcie w gimnazjum w Świsłoczy (1827 - 1829), gdzie zdał egzamin dojrzałości.

We wrześniu 1829 podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Wileńskiego, wkrótce przeniósł się na literaturę. Pod pseudonimem Kleofasa Fakunda Pasternaka ogłaszał pierwsze utwory literackie drukowane w petersburskim „Bałamucie” (1830) i w wileńskim „Noworoczniku Litewskim” (1831) pod pseud. Brał aktywny udział w życiu studenckim, także w gronie spiskowców. 3 grudnia 1830 wraz z grupą młodzieży został aresztowany. Pobyt w więzieniu (potem w szpitalu więziennym) trwał do marca 1832; Kraszewski otrzymał nakaz osiedlenia się w Wilnie z dozorem policyjnym. Od grożącej mu branki do wojska na Kaukaz uratowało go wstawiennictwo ciotki (przełożonej wileńskich wizytek) u generał-gubernatora. W późniejszych latach Kraszewski twierdził, że w początkowej fazie procesu był nawet skazany na śmierć. Wyniósł z tego okresu stosunek do zbrojnej walki powstańczej - odnosił się do niej ze zrozumieniem, ale i niechęcią, brakiem wiary w powodzenie.

W okresie przymusowego pobytu w Wilnie prowadził historyczne badania źródłowe, co po latach zaowocowało m.in. czterotomową historią miasta Wilno od początków jego do roku 1750 (1840-1842), a także kilkoma powieściami. Zaangażował się jednocześnie w popularyzację źródeł historycznych, inicjował wydawanie pamiętników i diariuszy. Z wielu takich źródeł korzystał w swojej twórczości.

W lipcu 1833 Kraszewski został zwolniony z dozoru policyjnego i zezwolono mu na wyjazd z Wilna. Osiadł w rodzinnej wsi Dołhe, gdzie u boku ojca nabierał doświadczenia w pracy gospodarskiej. Wkrótce zawarł związek małżeński (10 czerwca 1838) z Zofią Woroniczówną, bratanicą prymasa Jana Pawła Woronicza. W 1838 wraz z żoną osiedlił się na Wołyniu. Początkowo był dzierżawcą wsi Omelno (powiat łucki), następnie (1840) zakupił wieś Gródek koło Łucka. Tam, obok codziennych zajęć gospodarskich, musiał zmierzyć się z procesem o zatajone zadłużenie ciążące na wiosce. Odbył w tym okresie kilka podróży, m.in. do Kijowa i Odessy, które zaowocowały Wspomnieniami Odessy, Jedyssanu i Budżaku (1845-1846). W 1846 gościł w Warszawie, rok później na leczeniu w Druskienikach. W 1848 Kraszewski sprzedał Gródek i przeniósł się do kolejnego nabytku - wsi Hubin (także powiat łucki). Stąd, zrażony niepowodzeniami gospodarskimi, a zarazem przymuszony koniecznością kształcenia czwórki dzieci (Konstancja, ur. 1839; Jan, ur. 1841; Franciszek, ur. 1843; Augusta, ur. 1849), przeniósł się w 1853 do Żytomierza, gdzie mieszkał do 1860, pracując jako kurator szkolny.

W Żytomierzu, będącym w tym okresie 40-tysięcznym miastem, ośrodkiem życia społecznego i towarzyskiego polskiej szlachty oraz siedzibą carskich władz gubernialnych, Kraszewski pełnił szereg funkcji i godności. Był m.in. kuratorem szkół polskich (o ograniczonych kompetencjach), dyrektorem Teatru Żytomierskiego (od 1856), dyrektorem Klubu Szlacheckiego, prezesem Towarzystwa Dobroczynności. Cieszył się jednocześnie rosnącą sławą jako pisarz. Mimo pełnionych godności szlacheckich Kraszewski dostrzegał problemy społeczne i występował przeciwko systemowi pańszczyźnianemu, ogłosił m.in. memoriał popierający projekt nadania ziemi chłopom, przedstawiony na zjeździe gubernialnym szlachty w Żytomierzu na początku 1858. Wkrótce, po odbyciu w 1858 półrocznej podróży po Europie, nabrał także sympatii do idei demokratycznych i gospodarczych zachodniej Europy.

Równocześnie nie zaniedbuje działalności literackiej i wydawniczej, między innymi w latach (1841 — 1851) redaguje wileńskie „Atheneum”, od roku 1837 jest współpracownikiem „Tygodnika Petersburskiego”, od roku 1851 „Gazety Warszawskiej”. W tym okresie parokrotnie odwiedza Odessę i Warszawę.

Po powrocie z podróży pisarz poróżnił się ostatecznie ze środowiskiem szlachty wołyńskiej i podjął decyzję o przeniesieniu do Warszawy (1860). Został redaktorem "Gazety Codziennej" Leopolda Kronenberga (1859), podnosząc znaczenie pisma (co wyraziło się m.in. kilkunastrokrotnym wzrostem liczby prenumeratorów). Propagował kapitalistyczne formy gospodarki rolniczej, inwestycje, uprzemysłowienie, rozwój kolei, tworzenie zrzeszeń handlowo-finansowych. Odbywał dalsze podróże zagraniczne, był w Belgii i Francji (dwukrotnie), Włoszech, Rosji (1858). Angażował się w działalność polityczną emigracji i analizował możliwość wybuchu powstania (opublikował w Paryżu broszurę Sprawa polska w r. 1861, 1861). Zgodnie z nabytymi przed trzydziestu laty pogladami nie był zwolennikiem powstania, starając się publikacjami w "Gazecie Polskiej" (1861 nastąpiła zmiana nazwy z "Gazeta Codzienna") tonować atmosferę przedpowstańczą. Jednak jako zdecydowany krytyk polityki margrabiego Wielopolskiego, a także mając opinię "człowieka Kronenberga" (lidera stronnictwa Białych), pod koniec stycznia 1863 został zmuszony do opuszczenia Warszawy. Wyjechał do Drezna.

W Dreźnie, od czasów rozbiorowych jednym z głównych ośrodków polskiej emigracji, Kraszewski zajął się pomocą dla szukających schronienia za granicą powstańców styczniowych. W pracy literackiej skupił się na publicystyce politycznej, pod pseudonimem Bogdan Bolesławita ogłosił szereg powieści o tematyce powstańczej. Utwory te zamknęły mu drogę powrotną do Warszawy po upadku powstania, odbywał natomiast kolejne podróże po Europie, w pierwszych latach emigracji szukając wsparcia dla sprawy powstańczej, potem także dla kuracji i wypoczynku - obok klęsk narodowych Kraszewski przeżywał niepowodzenia prywatne, problemy finansowe, długi zięcia i syna Jana, deportację brata Lucjana do Rosji, zesłanie zięcia i wyjazd wraz z nim córki Konstancji z dziećmi.

Jako doświadczony dziennikarz podjął w 1865 pracę redaktora tworzonego we Lwowie pisma "Hasło". Spotkał się z dużym zawodem - nie otrzymał zezwolenia na pobyt we Lwowie i został zmuszony do współpracy na odległość, nie mógł też forsować swoich poglądów; dla właścicieli pisma, lwowskich ziemian, "Hasło" miało być raczej forum poglądów konserwatywnych, a nazwisko Kraszewskiego magnesem dla czytelników. Ostatecznie nic z tych planów nie wyszło, "Hasło" upadło po pół roku.

Mimo niepowodzenia we Lwowie pisarz nadal planował osiedlenie się w Galicji. W 1866 został obywatelem Krakowa, a wkrótce Austrii. Plany pozostania na stałe zostały podważone obserwacjami poczynionymi w Galicji, które unaoczniły Kraszewskiemu siłę konserwatyzmu. Wyrazem tego stała się klęska Kraszewskiego w staraniach o katedrę literatury polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, które pisarz przegrał z faworytem konserwatystów Stanisławem Tarnowskim, mimo iż konkurent nie spełniał wymogów formalnych. Po kolejnym niepowodzeniu - fiasku planów kupna krakowskiego "Czasu" (który niebawem stał się czołowym pismem konserwatystów, a potem stańczyków) - Kraszewski założył w 1868 własną drukarnię w Dreźnie. Nie był to dobry interes, już w 1871 został zmuszony do odsprzedania drukarni ze stratą finansową; skutkiem przedsięwzięcia pozostało obywatelstwo saskie, które w 1871 przeszło na Obywatelstwo Rzeszy Niemieckiej. Od roku 1873 poświęca się wyłącznie pracy literackiej. Parokrotnie w okresie drezdeńskim odwiedzał Galicję i Poznańskie, w r. 1879 podczas jubileuszu 50-ciolecia pracy literackiej entuzjastycznie przyjmowany w Krakowie, w r. 1882 we Lwowie założył „Macierz Polską”. W r. 1883 aresztowany w Berlinie pod zarzutem zdrady stanu na korzyść Francji, po procesie w Lipsku skazany na 31/2 lat twierdzy w Magdeburgu, wskutek choroby płuc w r. 1885 wypuszczony za kaucją, przebywał w Szwajcarii, później San Remo. Umarł w Genewie, pochowany w grobach zasłużonych na Skałce w Krakowie.

[edytuj] Twórczość

W licznych utworach zawarł obraz współczesnego mu społeczeństwa oraz naszej narodowej przeszłości. W powieściopisarstwie Kraszewskiego wyróżnić można trzy okresy: młodzieńczy (1830-1838), wołyńsko-warszawski (1838-1863) i okres drezdeński (od 1863). Po cyklu powieści współczesnych i ludowych ostatni okres twórczości obfitował w powieści historyczne, dotyczące zarówno czasów starożytnych ("Rzym za Nerona"), XV wieku ("Krzyżacy 1410"), wieku XVIII (trylogia saska oraz późniejsze "Saskie ostatki"), jak i innych, np. "Sto diabłów", "Macocha", "Warszawa 1794". Niezwykle płodny, zadziwiający ogromem swych prac, K. napisał i wydał około 600 tomów, nie licząc w tem pracy redakcyjnej, mnóstwa artykułów w czasopismach i olbrzymiej korespondencji prywatnej. Najważniejszym działem twórczości Kraszewskiego są powieści, w ciągu 57 lat napisał ich 232, w tym 144 powieści społecznych, obyczajowych i ludowych, 88 historycznych. Stał się w nich wychowawcą narodowym we wszelkich kierunkach pracy oświatowej, naukowej i społecznej, reformatorem powieści polskiej przez nadanie jej cech oryginalnych, swoiste przetworzenie wzorów obcych, wprowadzenie różnorodności motywów, odtworzenie całokształtu życia polskiego na podstawie materiału, opartego na obserwacji, oraz przez podniesienie jej na wysoki nieraz poziom artyzmu; dziełami swymi wpłynął K. wydatnie na współczesny mu rozwój polskiej twórczości powieściowej i na jej późniejszy rozkwit, od Sienkiewicza aż po czasy ostatnie, gdy po przejściowym niedocenianiu zalet artystycznych twórczości Kraszewskiego, popularność pisarza wchodzi w okres renesansu.

[edytuj] Utwory Kraszewskiego

Sceny i charaktery z życia powszedniego (1878)
Barani Kożuszek (1881, z czasów Sejmu czteroletniego)
Biografia Sokalskiego organisty Kotlety
Boża czekoladka (1858, wyraz spotęgowania uczucia religijnego)
Boża opieka. Powieść osnuta na opowiadaniach XVIII wieku
Bracia rywale
Bratanki
Brühl (1874)
Budnik (1847)
Całe życie biedna
Caprea i Roma (1859)
Cet czy licho?
Chata za wsią (1854, książka w internecie)
Czarna Perełka (1871)
Czasy kościuszkowskie
Czercza mogiła
Cześnikówny
Cztery wesela
Diabeł (1855, obraz obyczajów za Stanisława Augusta)
Dola i niedola. Powieść z ostatnich lat XVIII wieku (1864, opowiadająca o czasach Stanisława Augusta)
Dwa światy (1856, przeciwstawienie arystokracji i szlachty, jedna z najlepszych powieści autora)
Dziad i baba
Dziadunio (1868)
Dzieci wieku (1857, przeciw zmaterializowaniu ówczesnej szlachty)
Dziecię Starego Miasta (1863)
Dziennik Serafiny (1876)
Dziwadła
Emisariusz
Ewunia
Głupi Maciuś
Grzechy hetmańskie. Obrazy z końca XVIII wieku
Herod baba
Historia kołka w płocie (1860)
Historia o bladej dziewczynie spod Ostrej Bramy
Historia o Janaszu Korczaku i o pięknej miecznikównie: powieść z czasów Jana Sobieskiego (1874)
Historia Sawki (1842)
Hołota
Hrabina Cosel (1873, książka a w internecie)
Interesa familijne
Jak się pan Paweł żenił i jak się ożenił
Jaryna (1850, książka w internecie, odznaczające się szlachetną tendencją w kierunku polepszenia istniejących wówczas stosunków)
Jermoła (1857)
Jesienią
Kamienica w Długim Rynku
Kartki z podróży
Kawał literata (1875, z czasów Stanisława Augusta)
Klasztor
Klin klinem
Komedianci
Kopciuszek
Kordecki
Kościół Świętomichalski w Wilnie
Król i Bondarywna. Powieść historyczna
Krzyż na rozstajnych drogach
Krzyżacy 1410
Kunigas (1881, na tle stosunków litewsko - krzyżackich w XIV. w.)
Kwiat paproci
Lalki: sceny przedślubne
Latarnia czarnoksięska (1843—1844, obraz ówczesnego stanu arystokracji i szlachty)
Listy do rodziny
Lublana
Ładny chłopiec
Ładowa Pieczara (1852)
Macocha
Maleparta
Męczennicy. Marynka
Męczennicy. Na wysokościach
Milion posagu
Mistrz Twardowski (1840, pierwsza poważniejsza próba literackiego opracowania znanego podania)
Mogilna. Obrazek współczesny
Morituri (1874 — 1875, jeden z najlepszych utworów autora)
Moskal: obrazek współczesny narysowany z natury (1865)
Na bialskim zamku
Na cmentarzu - na wulkanie
Na tułactwie
Na wschodzie. Obrazek współczesny (1866)
Nad modrym Dunajem
Nad Sprewą
Nera
Niebieskie migdały
Noc majowa
Ongi
Orbeka
Ostap Bondarczuk (1847)
Ostatni z Siekierzyńskich (1851, idea rehabilitacji wszelkich rodzajów pracy)
Ostrożnie z ogniem
Pałac i folwark
Pamiętnik Mroczka (1870, na tle wiedeńskiej wyprawy Sobieskiego)
Pamiętnik panicza
Pamiętniki
Pan i szewc
Pan Karol
Pan Major
Pan na czterech chłopach (1879, z czasów saskich)
Pan Walery
Panie kochanku: anegdota dramatyczna we trzech aktach
Papiery po Glince
Pod Blachą: powieść z końca XVIII wieku (1881, o ks. Józefie Poniatowskim)
Poeta i świat (1839)
Polska w czasie trzech rozbiorów 1772-1799
Pomywaczka: obrazek z końca XVIII wieku
Powieść bez tytułu (1854, jeden z najpiękniejszych utworów autora, przez współczesnych uważany za arcydzieło)
Powrót do gniazda (1875, na tle dziejów reformacji w Polsce XVI. w.)
Półdiablę weneckie
Profesor Milczek
Przed burzą
Przygody pana Marka Hinczy. Rzecz z podań życia staroszlacheckiego
Pułkownikówna
Ramułtowie
Raptularz pana Mateusza Jasienickeigo. Z oryginału przepisany mutatis mutandis
Resurrecturi
Resztki życia
Roboty i prace: sceny i charaktery współczesne
Rzym za Nerona (1865)
Sąsiedzi
Sceny sejmowe. Grodno 1793 (1873)
Sekret pana Czuryły. Historia jednego rezydenta wedle podań współczesnych opowiedziana
Serce i ręka (1875)
Sfinks (1847, znakomity obraz ówczesnych stosunków artystycznych w Polsce)
Sieroce dole
Skrypt Fleminga
Sprawa kryminalna
Stara Panna
Staropolska miłość
Starosta warszawski: obrazy historyczne z XVIII wieku
Starościna Bełska: opowiadanie historyczne 1770-1774
Stary sługa
Sto Diabłów
Syn marnotrawny (1879, z czasów St. Augusta)
Szalona (1880, na tle emancypacji kobiet)
Szaławiła
Szpieg (1864)
Śniehotowie
Tomko Prawdzic
Trapezologion
Tryumf wiary. Obrazek historyczny z czasów Mieczysława I-go
Tułacze (1868, z życia wygnańców porozbiorowych)
U babuni
Ulana (1842)
W baśń oblekły się dzieje
W pocie czoła. Z dziennika dorobkiewicza (1884 z czasów St. Augusta)
W starym piecu
Warszawa 1794 (1873)
Wielki nieznajomy
Wielki świat małego miasteczka
Wilczek i wilczkowa
Wspomnienia Odessy, Jedysanu i Budżaku: dziennik przejażki w roku 1843 od 22 czerwca do 11 września
Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy
Z chłopa król
Z siedmioletniej wojny (1875)
Z życia awanturnika
Zadora
Zaklęta księżniczka
Zemsta Czokołdowa
Złote jabłko
Złoty Jasieńko
Zygmuntowskie czasy (1846, pierwsza wybitna powieść historyczna autora)
Zygzaki
Żacy krakowscy w roku 1549
Żeliga
Żyd: obrazy współczesne (1866, pisany w duchu asymilacyjnym)
Żywot i przygody hrabi Gozdzkiego. Pan starosta Kaniowski
Żywot i sprawy Imć pana Medarda z Gołczwi Pełki z notat familijnych spisane (1876, z drugiej poł. XVII. w.)
Cykl "Dzieje Polski" - 29 powieści z dziejów Polski w porządku chronologicznym (1876 — 1890, 76 tomów), z których najlepiej wypadły pierwszych siedem, zwłaszcza najpoczytniejsza „Stara Baśń” , do dziś bardzo popularny, był czynem obywatelskim, jako źródło znajomości przeszłości polskiej w najszerszych kołach czytelników głównie młodzieży.
- Adama Polanowskiego dworzanina króla Jegomości Jana III notatki
- Bajbuza: czasy Zygmunta III
- Banita: czasy Stefana Batorego
- Biały książę: czasy Ludwika Węgierskiego
- Boleszczyce: powieść z czasów Bolesława Szczodrego
- Boży gniew: czasy Jana Kazimierza
- Bracia Zmartwychwstańcy: powieść z czasów Chrobrego
- Dwie królowe
- Historia prawdziwa o Petrku Właście palatynie, którego zwano Duninem: opowiadanie historyczne z XII wieku
- Infantka
- Jaszka Orfanem zwanego żywota i spraw pamiętnik: Jagiełłowie do Zygmunta
- Jelita: powieść herbowa z r. 1331
- Kraków za Łokietka: powieść historyczna
- Król Chłopów: powieść historyczna z czasów Kazimierza Wielkiego
- Król Piast: (Michał książę Wiśniowiecki) książka w internecie
- Królewscy synowie: powieść z czasów Władysława Hermana i Krzywoustego książka w internecie
- Lubonie: powieść z X wieku
- Masław
- Matka królów: czasy Jagiełłowe
- Na królewskim dworze: czasy Władysława IV
- Pogrobek: powieść z czasów przemysławowskich
- Saskie ostatki: August III
- Semko: czasy bezkrólewia po Ludwiku
- Jagiełło i Jadwiga
- Stach z Konar: powieść historyczna z czasów Kazimierza Sprawiedliwego
- Stara baśń (1876, książka w internecie)
- Strzemieńczyk: czasy Władysława Warneńczyka
- Syn Jazdona: powieść historyczna z czasów Bolesława Wstydliwego i Leszka Czarnego
- Waligóra: powieść historyczna z czasów Leszka Białego
- Za Sasów

[edytuj] Działalność literacka

W innych dziedzinach działalności pisarskiej nie ma już Kraszewski tego znaczenia, co na polu powieści, i tu jednak wyrasta nieraz ponad przeciętność. Z pośród lirycznych utworów K. („Poezje” 1838, II. wyd. 1843, III. wyd. 1887) niektóre do dziś popularne, na przykład powszechnie znany wiersz „Dziad i baba”. Za najlepszy utwór poetycki Kraszewskiego uchodzą „Hymny boleści” (1851) o bardzo pięknej formie. Najobszerniejszy poemat, trylogia epiczna „Anafielas” (1840 — 1846) na tle dziejów Litwy, w swoim czasie ceniony, dziś już zapomniany. Z utworów dramatycznych wysoką wartość mają tak zwane komedie kontuszowe, m. i. „Miód kasztelański” (1860) i zwłaszcza „Panie Kochanku” (1867). Bardzo rozległą była działalność Kraszewskiego na polu krytyki literackiej i artystycznej, wiele tym sprawom poświęca miejsca w swych artykułach i rozprawach w czasopismach i w kilku oddzielnie wydanych tomach. Niektóre z jego prac historyczno-literackich były pierwszym poważniejszym oświetleniem danych zagadnień lub postaci, m. i. dał obszerne studia o Syrokomli (1863) i o Krasickim (1879). Zasłużył się też jako wydawca tekstów, m. i. listów Zygmunta Krasińskiego (1882 — 1883), pism Kazimierza Brodzińskiego (1874, 8 tomów), polskiego przekładu dzieł Szekspira (1876). Sam Kraszewski tłumaczył „Boską komedię” Dantego (znane tylko fragmenty) i parafrazował komedie Plauta (1887). Zajęcie się Kraszewskiego współczesnym ruchem filozoficznym, zwłaszcza Heglem, poza kilkoma rozprawami krytycznymi, odbiło się najwydatniej w niektórych jego powieściach. Bardzo wydatną i obfitą była praca K. w dziedzinie badań historycznych, którym poświęcał się już od lat najwcześniejszych. Należy tu wymienić prace z dziejów Litwy, dzieło p. t. „Polska w czasie trzech rozbiorów” (1873 — 1875, 3 t., nowe wyd. 1902 — 1904), oraz liczne wydania źródeł. Z prac z historii sztuki należy przytoczyć‚ „Sztukę u Słowian, szczególniej w Polsce i Litwie przedchrześcijańskiej” (1860), jako pierwszą poważniejszą próbę opracowania tego przedmiotu. Wiele cennych spostrzeżeń z zakresu sztuki zawierają „Kartki z podróży 1858 — 1864” (1866), „Księga druga” (1874) i niektóre powieści („Sfinks”). Zamieszczone tu opisy zabytków włoskich stawiane są wyżej, niż podobne opisy Józefa Kremera. Wymienione ostatnio dzieła należą właściwie do działu książek podróżniczych, których napisał K. więcej, nieraz dając bardzo artystyczne opisy zwiedzanych krajów, m. i.: „Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy” (1840, 2 t., II. wyd. 1866), „Obrazy z życia i podróży” (1842, 2 t.), „Wspomnienia Odessy i t. p.” (1845 — 1846, 3 t.), „Wieczory wołyńskie” (1859). Bardzo wydatną była redaktorska i publicystyczna działalność K.: „Athenaeum”, „Gazeta Codzienna (Polska)”, miesięcznik „Przegląd Europejski naukowy, literacki i artystyczny” (1862 — 1863), lwowskie „Hasło” (1865), poznański „Omnibus” (1869), drezdeński „Tydzień” (1870), wreszcie „Rachunki” (1867 — 1870), które śmiałością poglądów zdobyły sobie dużą poczytność. Kraszewskiego działał też jako pisarz dla dzieci m. i. „Bajeczki” (1882), IV. wyd. 1917 i dla ludu (planowane i dwoma tomikami z r. 1862 rozpoczęte wydawnictwo „Biblioteki ludowej”).

[edytuj] Wydania zbiorowe utworów Kraszewskiego

Wydanie zbiorowe: „Zbiór powieści” (1872 — 1876 ,102 t.); „Wybór pism” (1878, 15 t.); „Wybór powieści” (1883, 80 t.) ; „Powieści historyczne” (1876 - 1889, 78 t., parokrotnie przedrukowywane, ostatnio w zmienionym wyborze i układzie, 1929 — 1930); „Wybór pism” (1884 — 1894, 10 t., najlepszy z dotychczasowych). Oddzielne nowsze wydania w „Biblioteki. Narodowej” i w „Wielkiej Bibliotece”. Bibliografia Karola Estreichera (1887) i P. Chmielowskiego (1894). Podstawowa monografja zbiorowa w „Książce jubileuszowej” (1880), monografia Piotra Chmielowskiego (1888), studia Bronisława Chlebowskiego, Wiktora Hahna i wielu in.

[edytuj] Kraszewski jako malarz i grafik

Kraszewski jako malarz i grafik był uczniem Bonawentury Dąbrowskiego w Wilnie, malował widoki akwarelowe, rysował portrety, był też zręcznym akwaforcistą. Rysunki i akwarele Kraszewskiego posiadają: Muzea Narodowe w Krakowie i Warszawie i Galeria Mielżyńskich w Poznaniu, akwaforty Muzeum Czapskich w Krakowie i Muzeum Wielkopolskie w Poznaniu. Według rysunków K. rytowali w Paryżu i Fajans w Warszawie.